W dużej mierze dolegliwości te „zawdzięczamy” predyspozycjom genetycznym, indywidualnej specyficznej budowie ciała, stawów i kości, tendencjom do wad postawy, zaburzeniom hormonalnym, a także ogólnej odporności organizmu. Istotny jest także sposób odżywiania się, stosowanie lub niestosowanie ćwiczeń fizycznych w okresie rozwoju młodego organizmu i w wieku dorosłym – przez pracujących zawodowo. Największy jednak wpływ na ich powstanie mają powtarzające się latami wszelkiego rodzaju niekorzystne czynniki. Systematycznie powielane, powodują szybsze zużywanie się struktur organizmu. Generalnie narząd ruchu człowieka, tj. kręgosłup, kończyny górne i dolne, w tym połączenia stawowe, więzadła, mięśnie, oraz zarządzający nimi układ nerwowy, nie został bynajmniej przystosowany do warunków cywilizacyjnych XXI wieku i sytuacji, jakie niesie nam dzisiaj codzienny dzień. Siedzący tryb życia i pracy, wszelkie rozleniwiające ułatwienia i nowinki techniczne w konsekwencji obniżają naturalną wydolność i funkcje organizmu.
Kilkuminutowy bezruch, długotrwałe napięcie mięśni tułowia i kończyn górnych, wibracje przenoszone z urządzeń stosowanych w gabinecie dentystycznym, a także stres związany z odpowiedzialną pracą lekarza dentysty prędzej czy później muszą przynieść efekt bólu.
Celem artykułu jest zaproponowanie profilaktyki wymienionych dolegliwości, możliwej do zastosowania zarówno w pracy, jak i życiu codziennym czy w czasie wolnym.
Lekarz dentysta podczas pracy przybiera wiele pozycji ciała. Oto przykłady niektórych z nich:
Typowe wieloletnie zachowania związane z pracą, nienaturalne – podkreślmy to – dla narządu ruchu są w dużym stopniu przyczyną powstawania dolegliwości. Aby im zapobiegać lub przynajmniej odsuwać w czasie ich powstawanie, autorzy zalecają stosowanie kilku prostych zasad:
1. Częsta zmiana pozycji ciała.
2. Wykonywanie ćwiczeń mobilizujących mięśnie przeciwstawne do przeciążanych.
3. Przyjmowanie wskazanych pozycji kręgosłupa w celu odciążenia jego stawów oraz mięśni.
4. „Streching”, czyli rozciąganie mięśni, głównie zginaczy kończyn górnych i kulszowo-goleniowych.
Ponadto jest wskazane systematyczne (1-2 razy w tygodniu po 30-45 minut) pływanie lub ćwiczenie w wodzie. W celu ogólnego zrelaksowania oraz odciążenia struktur kręgosłupa zaleca się zarówno styl dowolny, jak i klasyczny. Bardzo cenne są takie ćwiczenia, jak joga, pilates, callanetics, Nordic walking, szybki marsz albo spacery, a także jazda na rowerze, ale powinien to być rower typu holenderskiego – bez obciążania nadgarstków oraz pochylania kręgosłupa. Zaleca się wszelkie ulubione formy czynnego wypoczynku, ćwiczenia ogólnousprawniające, angażujące różne partie mięśniowe.
• Dobra poduszka (wyprofilowana, z opcją „memory”) oraz wielowarstwowy materac zapewnią profilaktykę i pełny wypoczynek w nocy!
• Muzyka relaksacyjna, ukoi nerwy…
• Systematyczne ćwiczenia i rekreacja poprawią długość i jakość życia,
• Po prostu, więcej ruchu!
Jeżeli mimo starań i stosowania się do zaleceń dochodzi do pewnych przeciążeń, kolejnym etapem jest ukierunkowana rehabilitacja.
Ćwiczenia w pozycji siedzącej
Splecione palce rąk odwracamy „na zewnątrz”, prostując przed siebie i w górę ramiona. Dzięki temu rozciągamy mięśnie, które w znacznym stopniu są angażowane w pracy dentysty, tj. zginacze kończyn górnych oraz kręgosłupa. W ten sposób dajemy mięśniom „zastrzyk energii”, odciążamy je, poprawiamy ich trofikę, a tym samym zwiększamy ich siłę i wydolność.
W czasie choćby krótkich przerw w pracy warto wyprostować plecy, oprzeć się o oparcie fotela lekarza, podnieść głowę do góry, popatrzyć za okno lub na przeciwległą ścianę.
Chwyt oburącz za oparcie fotela lekarza, ze skierowaniem łokci do tyłu, sprowokuje wyprost grzbietu i rozciągnięcie klatki piersiowej. Wsunięcie dłoni stroną grzbietową pod uda oraz wyprost stawów łokciowych wymusza korekcję kręgosłupa, przynosi szybką ulgę i odciążenie.
Pacjent czy personel medyczny może praktycznie nie zauważyć wykonywania tych ćwiczeń, które przynoszą długofalowe korzyści.
Ćwiczenia w pozycji siedzącej lub stojącej
Zgięte w łokciach ramiona, ręce na szyi lub przy barkach, plecy wyprostowane można dodatkowo połączyć z ruchem skrętnym kręgosłupa w stronę przeciwną do najczęściej wykonywanych rotacji w kierunku pacjenta.
Ćwiczenia te mogą być wykonywane w pozycji siedzącej lub stojącej i mają głównie na celu zapobieganie dyskopatiom zarówno w odcinku szyjnym, jak i lędźwiowym.
Ułożenie ręki, zarówno lewej jak i prawej, w pozycjach od najbardziej odwróconej po nawróconą, na wysokości barku, przy wyprostowanym stawie łokciowym, z 2-3 sekundowym przytrzymaniem oraz jednoczesnym lekkim odchyleniem głowy w stronę przeciwną.
Powyższe ćwiczenie skutecznie odciąża powierzchnie stawowe w nadgarstku, ponadto mobilizuje wszystkie miękkie struktury kończyny górnej, łącznie z nerwami obwodowymi wychodzącymi ze splotu barkowego, zapobiegając, m.in., cieśni nadgarstka i dolegliwościom rwy ramiennej lub lecząc już występujące. Ich wykonywaniu powinno towarzyszyć odczucie intensywnego rozciągania (stopniowane przez nas samodzielnie) do granicy lekkiego mrowienia, bólu, jednak z zastrzeżeniem nieprzekraczania tej granicy.
Ćwiczenia lecznicze w pozycji stojącej
1) Wyprost ramion (ok.10 cm za plecami), ze skierowaniem złączonych rąk w kierunku podłogi, jednoczesnym ściągnięciem łopatek, wyprostem całego kręgosłupa, wręcz próbą „wyciagnięcia się” w górę.
1) Wyprost ramion (ok.10 cm za plecami), ze skierowaniem złączonych rąk w kierunku podłogi, jednoczesnym ściągnięciem łopatek, wyprostem całego kręgosłupa, wręcz próbą „wyciagnięcia się” w górę.
2) Odchylenie tułowia do tyłu, przy lekko rozstawionych nogach, z głową skierowaną do góry.
3) Wykrok nogi bez odrywania pięty od podłoża i prostym kolanie (nogi tylnej) z pogłębieniem w celu rozciągania mięśni kulszowo-goleniowych, bez konieczności opierania się rękami.
Ćwiczenia izometryczne, tj. 2-3 sekundowe napinanie mięśni bez zmiany ułożenia kończyn, np. 1) rozpieranie framugi drzwi, 2) naciskanie ramionami , na stabilną powierzchnię: ścianę, fotel w samochodzie, powtarzane minimum 3-5 x, kilka razy dziennie, zmobilizują mało aktywne mięśnie posturalne i obręczy barkowej.
Małgorzata Dymitrowicz1 i Paweł Zaborowski2
1Mgr rehabilitacji, specjalista w dziedzinie fizjoterapiiKierownik Poradni Rehabilitacji CWPL „CePeLek” w Warszawie
2Lekarz dentysta, specjalista stomatologii ogólnej i zachowawczejStarszy Asystent Poradni Dentystycznej CWPL „CePeLek” w Warszawie
Piśmiennictwo
1. Andrzej Rakowski: Kręgosłup w stresie. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2001.
2. Artur Dziak: Bolesny krzyż. Medicina Sportiva, Kraków 2003.
3. Jacek Wilczyński: Korekcja wad postawy człowieka. Anthropos, Starachowice 2001.
4. Maria Borkowska, Izabela Gelleta-Mac: Wady postawy i stóp u dzieci. Wyd. Lek. PZWL, Warszawa 2004.
5. Robin McKenzie: Wylecz swoje plecy. Med-Media, Warszawa 2010.
