Małgorzata Rakowiecka i Jacek Lewandowski

(Artykuł ukazał się w nr. 2/2015 MS. Części I i II dostępne tutaj)

Zastosowanie różnych form energii fizykalnej w stomatologii jest cennym uzupełnieniem leczenia pacjentów, w szczególności z zaburzeniami w układzie ruchowym narządu żucia. Fizykoterapia skupia się głównie na łagodzeniu objawów bólowych, rozluźnianiu mięśni układu stomatognatycznego, regeneracji tkanek miękkich oraz wywołaniu pozytywnego efektu psychofizycznego u pacjenta. Stosowanie tych samych bodźców fizykoterapeutycznych w odpowiednich seriach usprawnia działanie mechanizmów wyrównawczych homeostazy, wyzwalając reakcję samoleczenia organizmu.

 

Do najczęściej stosowanych zabiegów u pacjentów stomatologicznych należą: elektroterapia, ultradźwięki, promieniowanie podczerwone oraz fototerapia. Przedstawione poniżej zabiegi z reguły nie są stosowane samodzielnie, stanowią uzupełnienie kompleksowego leczenia pacjenta, wspomagając działanie kinezyterapii, szynoterapii, farmakoterapii lub leczenia operacyjnego.

 

Elektrolecznictwo jest szeroko rozwiniętym działem fizykoterapii, w którym w celach terapeutycznych wykorzystuje się energię elektryczną. Rozwój elektroterapii sięga XVIII i XIX wieku. Początkowo energia elektryczna była stosowana w chorobach mięśni, które pobudzano do skurczu za pomocą prądu. Obecnie elektroterapia znajduje zastosowanie w wielu działach medycyny, wykorzystując prąd do pobudzania nerwów i mięśni, uśmierzania bólu, zmniejszania stanu zapalnego, zwiększenia ukrwienia tkanek, polepszania ich trofiki oraz przyspieszenia ich regeneracji. Zabiegi wykonuje się z użyciem prądu stałego oraz zmiennego o różnej częstotliwości (1).

Prąd galwaniczny, czyli prąd stały, w stomatologii jest stosowany w leczeniu zaburzeń w obrębie stawów skroniowo-żuchwowych. W zależności od wskazań, zabieg można zastosować w połączeniu z lekiem (w formie maści, żelu lub roztworu) i nosi on wtedy nazwę jonoforezy. Najczęściej stosuje się leki przeciwbólowe, przeciwzapalne oraz o działaniu miejscowo znieczulającym. Dane z piśmiennictwa wskazują, że zastosowanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ) w przezskórnej jonoforezie stawów skroniowo-żuchwowych uśmierza ból w reumatoidalnym zapaleniu stawów, w urazach w obrębie stawów oraz u pacjentów z dysfunkcją narządu żucia (2).

Zaletą jonoforezy jest możliwość wprowadzenia dowolnego leku w miejsce zmienione chorobowo przy jednoczesnym uniknięciu powikłań ze strony układu pokarmowego. W zależności od efektu, jaki chce się uzyskać, jony leku wprowadza się do organizmu przez odpowiednią elektrodę – katodę lub anodę. Elektrodę czynną umieszcza się w okolicy stawu skroniowo­‍‑żuchwowego, a anodę bierną w pewnej odległości, najczęściej w okolicy przeciwległego barku. Czas jonoforezy wynosi ok. 10­‍‑20 minut, a seria obejmuje 10­‍‑20 zabiegów. Zabieg stosuje się w stanach pourazowych (np. zwichnięcia stawów skroniowo­‍‑żuchwowych), stanach przeciążeniowych (np. w przebiegu bruksizmu), przewlekłych procesach zapalnych i zwyrodnieniowo­‍‑zapalnych, w neuralgiach, szczękościsku, nadwrażliwości bólowej zębów i bólach pooperacyjnych (3).

Przezskórna elektryczna stymulacja nerwów TENS (transcutaneous electrical nerve stimulation) jest jednym z najczęściej stosowanych prądów impulsowych. Jest to metoda objawowego leczenia przewlekłych zespołów bólowych i ostrych bólów za pomocą odpowiednich prądów małej częstotliwości (1). Zaletą terapii jest możliwość jej stosowania przez pacjentów w domu za pomocą małych, kieszonkowych stymulatorów. W zależności od rodzaju aparatu, rodzaju TENS (TENS konwencjonalny, APL-TENS „akupunkturowy”, burst TENS, hiperstymulacja TENS) oraz stanu pacjenta stosuje się różne parametry zabiegowe.

U pacjentów z dolegliwościami bólowymi w obrębie części twarzowej czaszki stosuje się częstotliwość impulsów 2-250 Hz, przy czym częstotliwości poniżej 10 Hz generuje się w bólu przewlekłym, natomiast częstotliwości wyższe – ok. 100 Hz w leczeniu bólu podostrego. Czas trwania impulsu w zależności od rodzaju TENS wynosi 50-1000 µs. Czas trwania zabiegu to 15-60 min i może być on stosowany nawet 2-3 razy na dobę. Wskazania do terapii prądem TENS stanowią bóle mięśniowo-powięziowe w obrębie części twarzowej czaszki oraz bóle neuropatyczne (4).

 

Ultradźwięki to drgania fali akustycznej o częstotliwości powyżej 20 kHz. W terapii leczniczej wykorzystuje się ultradźwięki o częstotliwości 1-3 MHz. Ultradźwięki zmniejszają ból oraz stan zapalny, wykazują działanie regeneracyjne oraz rozluźniają mięśnie, przez co zwiększają ruchomość stawów.

Działanie biologiczne ultradźwięków to wypadkowa działania cieplnego, mechanicznego oraz fizykochemicznego. Fala ultradźwiękowa aplikowana w okolicy twarzy powoduje zwiększenie przepuszczalności błon komórkowych, w tym jonów wapnia, pobudza syntezę kolagenu, elastyny, składników tkanki łącznej strefy dwublaszkowej oraz regeneruje zmienione chorobowo mięśnie twarzy i stawy skroniowo-żuchwowe (1, 5). W związku z bliską lokalizacją stawów skroniowo-żuchwowych z tkankami mózgu, w zaburzeniach układu ruchowego narządu żucia stosuje się dawki małej mocy 0,3-0,6 W/cm², nie przekraczając 0,8 W/cm². Działanie cieplne można ograniczyć, stosując falę impulsową (współczynnik wypełnienia 80%) (5). Czas trwania zabiegu wynosi 3-8 min, stosuje się 10-12 zabiegów w serii codziennie lub co drugi dzień. W leczeniu dysfunkcji w obrębie twarzy stosuje się również zabieg ultrafonoforezy, czyli wprowadzenie leku (zamiast środka sprzęgającego) za pomocą ultradźwięków.

 

Powszechnie stosowanym zabiegiem wykorzystującym promieniowanie podczerwone jest lampa soluks. Jest przykładem wykorzystania suchego ciepła, powodując przekrwienie tkanek na głębokość ok. 1 cm oraz zwiększając miejscowo przemianę materii. Nagrzewanie lampą soluks jest zazwyczaj stosowane jako zabieg przygotowujący do kinezyterapii i terapii manualnej. Czas zabiegu, który może być stosowany nawet kilka razy dziennie, wynosi ok. 15 min. W zależności od zastosowanego filtra, lampa wykazuje różne działanie biologiczne. Filtr czerwony, zwiększający ucieplenie i ukrwienie tkanek, stosuje się w stanach zapalnych, natomiast niebieski (z ograniczonym działaniem ciepła) działa uspokajająco, uśmierzająco na ból, dlatego jest często stosowany w nerwobólach i neuralgiach (3).

 

W leczeniu dysfunkcji w obrębie narządu żucia wykorzystuje się także światło lasera (light aplification by stimulated emission of radiation), czyli wzmocnienie światła przez wymuszoną emisję promieniowania. Promieniowanie laserowe wywołuje efekt przeciwbólowy, przeciwzapalny, przeciwobrzękowy, powoduje wzrost mikrokrążenia, działa angiogenetycznie, przyspiesza regenerację nerwów i stymuluje zrost kostny (1).

W stomatologii laseroterapia znajduje zastosowanie w chorobach błony śluzowej jamy ustnej, stanach zapalnych miazgi, zatok, zębodołu, chorobach dziąseł i przyzębia (6, 7). Zabiegi laseroterapii są wykonywane za pomocą dwóch technik: bezkontaktowej (skaner) i kontaktowanej (laser punktowy). Dawka energii przypadającej na zabieg zależy przede wszystkim od okresu choroby i wynosi w stanach ostrych 0,1-5 J, natomiast w stanach przewlekłych – 1-10 J. Zabiegi mogą być wykonywane codziennie.

 

Kinesiology taping®, czyli plastrowanie dynamiczne, to jedna z najnowszych metod terapii wspomagających leczenie. Metoda polega na sensorycznym oddziaływaniu specjalnie skonstruowanego plastra na organizm w celu wykorzystania jego możliwości kompensacyjnych, wykorzystuje się więc zjawisko samoleczenia organizmu. Plastry nie mają żadnego działania farmakologicznego, ich działanie jest wyłącznie mechaniczne (wpływ na skórę oraz głębiej położone tkanki) i zależne od odpowiedniej aplikacji. Efekty terapeutyczne uzyskuje się dzięki przeprowadzeniu testów przesiewowych, mających na celu zlokalizowanie dysfunkcji organizmu i porównanie ich z występującymi objawami, oraz odpowiednio dobranym i przyklejonym plastrom przez wyszkolony personel medyczny.

Metoda ta została opracowana i spopularyzowana na początku lat osiemdziesiątych XX w. przez Japończyka dr. Kenzo Kase. Opiera się na filozofii, według której umożliwienie swobodnego zakresu ruchu przez wspomaganie układu mięśniowego wpływa na procesy samoregulacji. Zgodnie z tą ideą, aplikowany plaster ma spowodować normalizację napięcia mięśniowego, a także korekcję ustawienia stawu. Plastry mają działanie przeciwbólowe, wpływają na poprawę mikrokrążenia, aktywują układ limfatyczny, w efekcie zmniejszając obrzęki i przyspieszając proces gojenia (8, 9, 10). W zależności od tego, jaki efekt chce się uzyskać, stosuje się różne rodzaje technik aplikacji (ryc. 1-5), takie jak:

• mięśniowa – najbardziej fizjologiczna; plaster nakleja się bez rozciągania na rozciągnięty mięsień,
• więzadłowa – pobudza mechanoreceptory, normalizuje napięcie więzadeł i ścięgien; plaster jest rozciągany w zakresie 25-50%,
• powięziowa – zmniejszająca napięcie powięzi; rozciągnięcie plastra – 25-50%,
• limfatyczna – stosowana w profilaktyce i obrzękach limfatycznych; plaster jest maksymalnie rozciągany do 15%,
• funkcjonalna – ma zastosowanie w ograniczeniu mobilności stawu,
• korekcyjna – koryguje nieprawidłowe ustawienie stawu, nie służy unieruchomieniu, stymuluje mechanoreceptory informujące o pożądanym ułożeniu mięśnia, stawu lub powięzi; naprężenie plastra – 25-50% (11,12).

Kinesiology taping® – plastrowanie dynamiczne

Metoda plastrowania występuje obecnie pod dwoma nazwami: „kinesiology taping®” oraz „kinesiotaping®”. Czy są jakieś różnice między tymi metodami? Kinesiotaping® powstał w Japonii i był rozwijany w Polsce od 2004 roku. Podłożem kinesiotapingu® jest medycyna dalekowschodnia, która bazuje na terapii i diagnozie opartej na meridianach, czyli liniach energetycznych. Stało się to jednak przeszkodą na rynku europejskim ze względu na brak powszechnej wiedzy o tej dziedzinie. W roku 2007 postanowiono zmienić nazwę metody oraz zmodyfikować jej treść nauczania. Nowa koncepcja kinesiology taping®, która została oparta na teorii łańcuchów mięśniowych oraz teorii tensegracji, wydaje się lepiej rozumiana w realiach europejskich (13). Obie metody są jednak powszechnie stosowane w Polsce i na świecie.

Wskazania do kinesiology tapingu® w stomatologii:

• bóle lub inne dysfunkcje w okolicy czaszkowo-żuchwowej
• nadmierne napięcie oraz przeciążenia mięśni żwaczy
• bóle i dysfunkcje w obrębie kręgosłupa szyjnego
• porażenie nerwu twarzowego
• neuralgie nerwu trójdzielnego (8, 14, 15).

 

Zalety kinesiology tapingu®:

• jest bardzo dobrze tolerowany przez pacjentów,
• efekt poprawy jest zauważalny bezpośrednio po aplikacji i utrzymuje się po jej usunięciu,
• działa zgodnie z funkcjonowaniem organizmu przez 24 godziny na dobę, a nie tylko podczas sesji terapeutycznej,
• jest doskonałym elementem uzupełniającym terapię manualną i inne formy terapeutyczne (10).

Okazuje się, że dysfunkcje układu ruchowego narządu żucia są bardzo częstym zjawiskiem. Problemy bólowe stawów skroniowo-żuchwowych, bóle głowy oraz napięcia mięśni w obrębie głowy i szyi są niewątpliwie narastającym problemem. Rozwój medycyny pozwala na dostęp do coraz lepszych i skuteczniejszych form leczenia. Warto zatem spróbować zabiegów fizykoterapeutycznych, które są bezpieczne i praktycznie pozbawione skutków ubocznych, a także kinesiology tapingu® – nowej metody walki z bólem i różnego rodzaju dysfunkcjami.

Przejdź do części I i II artykułu

Piśmiennictwo
1. Straburzyńska-Lupa A., Straburzyński G.: Fizjoterapia. Wyd. Lek. PZWL. Wyd. 3, Warszawa 2007.
2. Kogut G., Kwolek A.: Zaburzenia czynnościowe układu ruchowego narządu żucia- diagnostyka i leczenie. Rehabilitacja Medyczna, 2006, 10, 1, 41-48.
3. Wałach A., Pihut M., Loster J.: Charakterystyka zabiegów fizjoterapeutycznych stosowanych w leczeniu pacjentów z zaburzeniami czynnościowymi narządu żucia. Protet. Stomatol., 2006, 56, 4, 274-281.
4. Czerwińska-Niezabitowska B.: Diagnostyka i leczenie dysfunkcji układu ruchowego narządu żucia w ujęciu holistycznym. Wyd. Fundacji Rozwoju Protetyki Stomatologicznej, Kraków 2013.
5. Pihut M., Kazana P., Wiśniewska G.: Ocena efektywności jonoforezy w leczeniu zaburzeń czynnościowych układu ruchowego narządu żucia. Protet. Stomatol., 2011, 61, 2, 91-97.
6. Piecha M.: Fizjoterpia w stomatologii. Twój Przegl. Stomatol., 2012, 11, 63-68.
7. Owczarek B. i wsp.: Wpływ biostymulacji laserowej na gojenie tkanek u pacjentów leczonych z powodu przewlekłego zapalenia przyzębia. Dent. Med. Probl., 2004, 41, 1, 45-49.
8. Ey-Chmielewska H. i wsp.: Metoda kinesiotapingu i jej zastosowanie w leczeniu zaburzeń narządu żucia – przegląd piśmiennictwa. Dental Forum, 2009, XXXVII, 1, 69-72.
9. Kiebzak W. i wsp.: Wykorzystanie metody Kinesiology Taping w praktyce fizjoterapeutycznej: przegląd literatury. Fizjoterapia Polska, 2012, 12, 1, 1-11.
10. Kase K., Tatsuyuki H., Tomoko O.: Development of Kinesio tape. Kinesio Taping Perfect Manual. Kinesio Taping Association, 1996, 6-10, 117-118.
11. Mikołajewska E.: Kinesiotaping. Rozwiązania wybranych problemów funkcjonalnych. Wyd. Lek. PZWL, Warszawa 2011.
12. Garczyński W., Lubkowska A., Dobek A.: Zastosowanie metody Kinesiology Tapingu w sporcie. Journal of Health Sciences, 2013, 3, 9, 233-246
13. Hałas I., Senderek T.: Okiem specjalisty… Kinesiology Taping. Praktyczna Fizjoterapia & Rehabilitacja, 2013, 41, 6-7.
14. Szefler J., Głowacka P., Patalong-Ogiewa M. Kinesiology Taping jako 14. Szefler J., Głowacka P., Patalong-Ogiewa M.: Kinesiology Taping jako metoda wspierająca terapię ośrodkowego uszkodzenia nerwu VII. Ann. Acad. Med. Siles., 2012, 66, 1, 73-76.
15. Mikołajewska E.: Kinesiotaping w zespole bólowym odcinka szyjnego kręgosłupa – opis przypadku. Praktyczna Fizjoterapia i Rehabilitacja, 2012, 26, 18.