Regulacje prawne: Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 6 czerwca 2013 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy wykonywaniu prac związanych z narażeniem na zranienie ostrymi narzędziami używanymi przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych (Dz.U. z dnia 19 czerwca 2013 r., 13.969)

Ostre narzędzia – wyroby medyczne służące do cięcia, kłucia oraz mogące spowodować zranienie lub przeniesienie zakażenia.

Pracownicy  – osoby fizyczne wykonujące pracę na innej podstawie niż stosunek pracy, doktoranci, studenci i uczniowie niebędący pracownikami oraz wolontariusze, a także osoby prowadzące pod nadzorem pracodawcy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę działalność gospodarczą na własny rachunek.

Pracodawca – w celu ochrony pracowników przed zranieniami ostrymi narzędziami pracodawca stosuje wszelkie dostępne środki eliminujące lub ograniczające stopień narażenia na zranienia ostrymi narzędziami. Pracodawca jest zobowiązany do opracowania następujących dokumentów związanych z posługiwaniem się ostrymi narzędziami:

A. Ocena ryzyka zawodowego zranienia ostrym narzędziem oraz przeniesienia zakażenia w wyniku ekspozycji na krew lub inny potencjalnie zakaźny materiał biologiczny na danym stanowisku pracy

Sporządza się ją okresowo, nie rzadziej niż raz na dwa lata lub w przypadku wystąpienia zmian na stanowisku pracy, które mogą mieć wpływ na zdrowie lub bezpieczeństwo pracownika.

Ocena ta powinna uwzględniać w szczególności:

• klasyfikację i wykaz szkodliwych czynników biologicznych;
• stan zdrowia pracownika, w tym w szczególności choroby przewlekłe, na które choruje;
• określenie narażenia, w tym rodzaj, stopień oraz czas jego trwania;
• czynności, w trakcie których może dojść do narażenia;
• rodzaje wykorzystywanych do udzielania świadczeń zdrowotnych ostrych narzędzi, warunki pracy, sposób organizacji pracy, poziom kwalifikacji personelu, czynniki psychospołeczne i inne czynniki związane ze środowiskiem pracy. 

B. Procedury (w formie papierowej i elektronicznej) bezpiecznego postępowania z ostrymi narzędziami, w tym będącymi odpadami medycznymi
Procedury te w myśl rozporządzenia powinny w szczególności obejmować zakaz ponownego zakładania osłonek na ostre narzędzia.

Do wyrobów medycznych najczęściej powodujących urazy (procentowe zestawienie częstości urazów, źródło: raport CDC 2004 r. (Centers for Desease Control and Prevention) i możliwość przeniesienia zakażenia należą:

• igły do zastrzyków podskórnych – 32%
• igły do szycia – 19%
• kaniule – 12%
• ostrza skalpela – 7%
• igły do pobierania krwi – 3%

Personel medyczny najczęściej ulega zakłuciom lub zranieniom wyrobami medycznymi podczas zakładania osłonek na użyte narzędzia!

C. Procedury stosowania odpowiednich do rodzaju i stopnia narażenia środków ochrony indywidualne

D. Procedury postępowania poekspozycyjnego

Umożliwiają niezwłoczne udzielenie poszkodowanemu pomocy medycznej oraz zapobieżenie skutkom narażenia, a także objęcie go profilaktyczną opieką zdrowotną po narażeniu zgodnie z aktualną wiedzą medyczną.

W przypadku ekspozycji na materiał zakaźny i naruszenia ciągłości skóry (zakłucie, zadrapanie, skaleczenie, pęknięcie, otarcie naskórka, otwarta rana) bądź kontaktu materiału zakaźnego z uszkodzoną skórą i (lub) błonami śluzowymi należy:

• nie tamować krwawienia, ale także nie wyciskać wypływającej krwi,
• nie uciskać zranionego miejsca,
• przemyć skórę wodą z mydłem,
• zranione miejsce można zdezynfekować preparatem do dezynfekcji skóry. Krok ten można również pominąć, ponieważ nie ma żadnych danych na temat jakiejkolwiek skuteczności tej metody w zmniejszeniu ryzyka transmisji wirusów krwiopochodnych,
• zabezpieczyć zranione miejsce opatrunkiem wodoodpornym.

W przypadku skażenia błon śluzowych i spojówek należy:

• błony śluzowe lub spojówki przepłukać wodą lub roztworem fizjologicznym soli.

Jeśli skażony materiał dostanie się do jamy ustnej, należy:

• zastosować płukanie płukanką o działaniu antyseptycznym (najlepiej z chlorheksydyną 0,2%), ewentualnie wodą lub roztworem fizjologicznym soli.

Następnie:

• jak najszybciej (w czasie do 2 godzin od zdarzenia) zgłosić się do najbliższego ośrodka specjalistycznego chorób zakaźnych wraz z osobą, od której pochodził materiał zakaźny,
• zabezpieczyć materiał do badań serologicznych (anty-HIV, HBsAg, anty- HBc, anty-HCV) od osoby, która uległa ekspozycji i od osoby, od której pochodził materiał,
• postępować zgodnie z procedurą poekspozycyjną,
• zgłosić fakt ekspozycji przełożonemu, udokumentować zdarzenie.

Do czasu uzyskania wyników badań serologicznych, osoba która uległa ekspozycji, do 12 tygodni powinna unikać zachowań narażających inne osoby na ewentualne zakażenie.

Koszty leczenia poekspozycyjnego w wyniku wypadku w trakcie wykonywania czynności zawodowych (tzw. ekspozycja zawodowa) ponosi pracodawca lub zlecający pracę – zleceniodawca. Pracodawca może objąć odpowiednim ubezpieczeniem od ekspozycji zawodowej cały personel medyczny.

Wykaz ten obejmuje:

• kolejny numer zdarzenia w roku,
• datę zdarzenia,
• jednostkę leczniczą, w której doszło do zranienia
• rodzaj i model narzędzia, które spowodowało zranienie,
• rodzaj procedury medycznej oraz czynność, w trakcie której doszło do zranienia,
• inne informacje o okolicznościach i przyczynach zranienia ostrym narzędziem

W wykazie tym nie zamieszcza się danych osobowych.

Raport sporządza się nie rzadziej niż raz na 6 miesięcy i powinien on zawierać:

• tabelaryczne zestawienie liczby zranień ostrymi narzędziami, do których doszło w okresie sprawozdawczym oraz w okresie poprzedzającym,
• tabelaryczne zestawienie stosowanych rodzajów ostrych narzędzi,
  z wyszczególnieniem, które z nich zawierają rozwiązania chroniące przed zranieniem;
• analizę okoliczności i przyczyn zranień;
• propozycje działań mających na celu ograniczenie liczby zranień, możliwości wprowadzenia do użytku w podmiocie leczniczym nowych rodzajów ostrych narzędzi, zawierających rozwiązania chroniące przed zranieniem, wraz z oszacowaniem kosztów takich działań;
• informacje związane ze stosowaniem środków ochrony indywidualnej;
• informacje o wprowadzonych zmianach w zakresie szkoleń.

Pracodawca powinien:

a) Zapewnić pracownikom stały dostęp do instrukcji oraz innych sporządzonych w formie papierowej i elektronicznej informacji o zasadach używania ostrych narzędzi i środków ochrony indywidualnej, a także obowiązujących przepisach z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy przy wykonywaniu prac związanych z narażeniem na zranienie ostrymi narzędziami używanymi przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych.

b) Promować dobre praktyki zapobiegania narażeniu, w szczególności opracowywać w konsultacji z przedstawicielami pracowników materiały informacyjne dotyczące tych praktyk.

c) Prowadzić wykaz zranień ostrymi narzędziami przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych.

d) Informować pracowników o:

• ryzyku związanym z narażeniem;
• zasadach postępowania w przypadku narażenia na zakażenie, w tym o badaniach lekarskich, badaniach laboratoryjnych, poekspozycyjnym szczepieniu ochronnym, uodpornieniu biernym oraz profilaktycznym leczeniu poekspozycyjnym, z których pracownik może skorzystać w przypadku zranienia lub kontaktu z krwią lub innym potencjalnie zakaźnym materiałem biologicznym;
• osobach wykonujących zadania służby bezpieczeństwa i higieny pracy
  oraz sprawujących profilaktyczną opiekę zdrowotną nad pracownikami.

e) Prowadzić systematyczne szkolenia mające na celu zapobieganie narażeniu i jego skutkom, obejmujące zagadnienia dotyczące:

• prawidłowego postępowania z ostrymi narzędziami, w tym narzędziami zawierającymi rozwiązania chroniące przed zranieniem;
• potencjalnego zagrożenia dla życia i zdrowia spowodowanego zranieniem ostrym narzędziem oraz kontaktem z krwią lub innym potencjalnie zakaźnym materiałem biologicznym;
• środków, które należy podjąć w celu zapobiegania zranieniom ostrymi narzędziami, obejmujących standardowe środki ostrożności, bezpieczne systemy pracy, prawidłowe stosowanie i procedury usuwania ostrych narzędzi i odpadów oraz znaczenie uodpornienia dzięki użyciu szczepionek;
• wyposażenia i stosowania środków ochrony indywidualnej odpowiednich dla rodzaju i stopnia narażenia;
• procedur postępowania poekspozycyjnego;
• procedur zgłaszania oraz prowadzenia wykazu zranień ostrymi narzędziami i sprawozdawczości w tym zakresie;
• okoliczności i przyczyn zranień ostrymi narzędziami, w tym zawartych w raporcie wyników analiz w tym zakresie.

Pracownik powinien niezwłocznie zgłosić pracodawcy każdy przypadek zranienia ostrym narzędziem, a w razie kontaktu z krwią lub innym potencjalnie zakaźnym materiałem biologicznym – również lekarzowi wskazanemu w procedurze postępowania poekspozycyjnego.

Pracownik powinien:

• znać zagrożenia związane z czynnościami występującymi na danym stanowisku pracy;
• znać wykaz czynników biologicznych;
• znać dostępne środki ochrony indywidualnej;
• znać procedury profilaktyczne;
• znać sprzęt używany w danej jednostce;
• znać środki dezynfekcyjne;

oraz umieć tę wiedzę zastosować w praktyce!

 
Marta Moch
mgr biologii, dypl. hig. stom.

Artykuł ukazał się w nr. 6/2015 MS

Zdjęcie: Fotolia.com