Sterylizacja oznacza zabicie wszystkich form mikroorganizmów (wegetatywnych i przetrwalników  –  sporów bakterii).

Regulacje prawne:  Ogólne wytyczne sterylizacji wyrobów medycznych i innych przedmiotów wielorazowego użycia wykorzystywanych przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych oraz innych czynnościach, podczas których może dojść do przeniesienia choroby zakaźnej lub zakażenia. Opracowanie wspólne ekspertów Stowarzyszenia Higieny Lecznictwa, Polskiego Stowarzyszenia Rozwoju Sterylizacji i Dezynfekcji Medycznej, Zakładu Zwalczania Skażeń Biologicznych NIZP – Państwowy Zakład Higieny, Polskiego Stowarzyszenia Pielęgniarek Epidemiologicznych. Wydawnictwo Stowarzyszenia Higieny Lecznictwa. Wydanie pierwsze, Warszawa, wrzesień 2011 r.

 

W stomatologii stosuje się małe sterylizatory parowe (klasy B) zwane autoklawami. Czynnikiem sterylizacji w autoklawie jest para wodna pod ciśnieniem  stosowana w odpowiednim czasie. Temperatura wynosi 121 stopni Celcjusza przy ciśnieniu 1 atmosfery, a 134 stopnie Celcjusza przy ciśnieniu 2 atmosfer.

Każde urządzenie ma instrukcję obsługi, z którą użytkownik musi się zapoznać. Osoba zajmująca się sprzedażą, montażem lub serwisem autoklawu powinna przeszkolić personel medyczny w obsłudze urządzenia.

Wszelkie nieprawidłowości w działaniu autoklawu należy bezzwłocznie zgłosić właścicielowi gabinetu lub serwisantowi.

 

• Autoklaw klasy N jest przeznaczony do sterylizacji nieopakowanych wyrobów litych
• Autoklaw klasy S – można w nim  sterylizować narzędzia nieopakowane, lite (jak w klasie N), a ponadto  także opakowane narzędzia porowate
• Autoklaw klasy B – zapewnia najwyższą skuteczność sterylizacji wszystkich rodzajów narzędzi również o skomplikowanej budowie, włącznie z wyrobami mającymi wewnętrzne światła, tzw. kapilary (np. końcówki stomatologiczne).

 

Kontrola procesów sterylizacji

Oznacza monitorowanie procesów sterylizacji w celu potwierdzenia jej skuteczności.

A. Kontrola fizyczna – najczęściej jest to automatyczna rejestracja parametrów procesu archiwizowana w postaci zapisu papierowego (drukarka podłączona do autoklawu) lub elektronicznego (karta pamięci, nośnik USB). Rejestrowane są parametry fizyczne (czas, temperatura, ciśnienie itp.)

B. Kontrola chemiczna – zastosowanie wskaźników chemicznych (tzw. testów paskowych), umieszczanych we wnętrzu pakietów, które po osiągnięciu odpowiednich parametrów zmieniają zabarwienie. Wskaźniki te dostarczają informacji o warunkach panujących w komorze autoklawu.

 

Kontrola każdego cyklu sterylizacji obejmuje:

• Wskaźnik chemiczny klasy 1
• Wskaźnik chemiczny klasy 5 lub 6 (co najmniej dwa wskaźniki w dwóch pakietach reprezentatywnych dla całego wsadu)

Istnieje 6 klas wskaźników chemicznych. Informacja o klasie wskaźnika jest umieszczona na opakowaniu oraz na każdym wskaźniku. Wskaźniki dobiera się w zależności od metody i parametrów sterylizacji. Nigdy nie należy dzielić pasków na mniejsze, niż wskazuje to producent.

• Wskaźnik chemiczny klasy 1 – informuje, że dany pakiet został poddany sterylizacji. Zapobiega przemieszaniu się opakowanych produktów jałowych i niejałowych. Znajduje się na opakowaniu papierowo-foliowym (strona papierowa), plombach taśmach.
• Wskaźnik chemiczny klasy 5 – wskaźnik integrowany, reaguje na wszystkie zmienne krytyczne.
• Wskaźnik chemiczny klasy 6 – wskaźnik emulacyjny, reaguje na wszystkie zmienne krytyczne, dla określonych konkretnych cykli sterylizacji.

C. Kontrola biologiczna – zastosowanie testów biologicznych, zawierających spory bakterii (np. testy bibułkowe, fiolkowe itp.). Należy ściśle przestrzegać zaleceń producenta dotyczących zasad stosowania, warunków przechowywania czy ewentualnej hodowli.

Kontrolę biologiczną należy przeprowadzać nie rzadziej niż 1 raz na 3 miesiące. Dodatkowo należy ją wykonać po każdym usunięciu awarii, transporcie urządzenia, a także w każdym cyklu, gdy nie jest dostępny automatyczny pomiar i zapis parametrów krytycznych procesu. 

 

Dokumentacja każdego cyklu sterylizacji powinna zawierać informacje na temat:

• metody sterylizacji
• wyniku kontroli w postaci wydruku lub zapisu elektronicznego krytycznych parametrów procesu
• kodu sterylizatora
• kodu cyklu
• wyniku kontroli chemicznej (klasa wskaźnika, rozmieszczenie)
• wyniku kontroli biologicznej, o ile była przeprowadzona (rozmieszczenie wskaźników)
• daty przeprowadzenia sterylizacji
• imienia, nazwiska lub kodu identyfikującego osobę oraz podpis osoby odpowiedzialnej za proces

Pakowanie instrumentów

Zasady pakowania instrumentów oraz prawidłowe rozmieszczenie wsadu (ułożenie w autoklawie) są następujące;

 

Dopuszcza się sterylizację materiałów nieopakowanych, powinny być one jednak zużyte bezpośrednio po zakończeniu procesu i otwarciu komory autoklawu.

• Kolejnym warunkiem jest sterylizacja bezpośrednio przed wykonywanym zabiegiem, a autoklaw musi się znajdować gabinecie.
• W każdym innym przypadku rodzaj opakowania dobiera się w zależności od metody sterylizacji oraz warunków przechowywania sterylnych materiałów.
• Najlepszym opakowaniem jest rękaw papierowo-foliowy zamykany z użyciem zgrzewarki.
• Należy dobrać odpowiednią długość i szerokość rękawa, tak aby zapełnić maksymalnie 3/4 objętości opakowania. Opakowanie zamyka się z obu stron zgrzewem, pozostawiając za nim odcinek rękawa umożliwiający jego bezpieczne otwarcie. Kleszcze, nożyczki itp. narzędzia pakuje się z rozchylonymi ramionami, co zapewni dotarcie pary wodnej do wszystkich powierzchni.
• Każdy autoklaw ma tzw. maksymalną masę wsadu w zależności od rodzaju materiału poddanego sterylizacji. Nie można przekraczać tej dopuszczalnej ilości.
• Narzędzia układa się luźno, aby para mogła swobodnie dotrzeć do wszystkich miejsc.
• Materiały opakowane w rękawy papierowo-foliowe układa się z godnie z zasadą: papier do papieru, folia do folii.
• Układając załadunek na tackach autoklawu, uwzględnia się wielkość instrumentów. Na samym dole układa się największe i najcięższe, a im wyżej – tym drobniejsze (np. narzędzia rotacyjne).
• Suszenie odbywa się zawsze w komorze autoklawu. Potrzeba przerwania suszenia powoduje konieczność przepakowania całego wsadu i ponownej sterylizacji.
• Mokre opakowanie, mimo procesu suszenia, może wskazywać na zbyt dużą ilość materiałów, ich złe ułożenie lub inne nieprawidłowości związane z działaniem urządzenia. Mokre lub wilgotne opakowanie traktuje się jako niesterylne, narzędzia należy przepakować i ponownie wysterylizować.

Kontrola zgrzewarki – urządzenie do zamykania rękawów papierowo-foliowych należy odpowiednio (przynajmniej raz w roku) serwisować, zawsze zaś jeśli zauważy się nieprawidłowości.

Codzienną kontrolę umożliwia stosowanie każdego dnia specjalnych testów kontroli zgrzewu jako dopuszczenia urządzenia do pracy.

Zmiana koloru warstwy papierowej na żółtawobrązową to efekt zbyt wysokiej temperatury, co powoduje konieczność naprawy urządzenia.

 

Prawidłowe przechowywanie sterylnych instrumentów polega na zapewnieniu warunków uniemożliwiających uszkodzenie opakowania (rozszczelnienie, zamoczenie, zakurzenie) i ponowne skażenie.

 

• Miejsce przechowywania to szczelnie zamykane szafy lub szuflady umieszczone co najmniej 30 cm nad podłogą. Należy posegregować instrumenty w zależności od rodzaju, umieścić w odpowiednich szufladach lub szafach i opisać na nich zawartość. Pozwala to ograniczyć niepotrzebne otwieranie szuflad i dotykanie opakowań.
• Odległość przechowywanych materiałów sterylnych od źródła wody, dozowników do mycia i dezynfekcji rąk powinna wynosić min. 1,5 m.
• Opakowań wyrobów sterylnych nie wolno zgniatać, upychać, ściskać i narażać na uszkodzenie opakowania.
• Zachlapanie opakowania płynem do dezynfekcji lub również wodą, upadek opakowanego instrumentu na podłogę, uszkodzenie opakowania, rozszczelnienie zgrzewu jest wskazaniem do powtórnego przepakowania i sterylizacji pakietu.
• Miejsce przechowywania ma mieć odpowiedni poziom wentylacji (co najmniej 4 wymiany powietrza w ciągu godziny), wilgotność 30-60%, stałą temperaturę powietrza (tzw. pokojową).
• Oznakowanie systemu bariery sterylnej to opisanie na opakowaniu niezbędnych informacji. Zaleca się wykonywanie oznakowania automatycznie za pomocą specjalnych metkownic. Dopuszcza się również znakowanie manualne, ale tylko poza obszarem mającym kontakt z materiałem sterylizowanym, czyli poza zgrzewem. Należy to uwzględnić podczas pakowania instrumentu i pozostawić odpowiednią ilość miejsca. Oznakowanie to powinno zawierać:

– wskaźnik chemiczny klasy 1 (jest na warstwie papierowej),

– datę sterylizacji,

– datę ważności,

– kody indentyfikacyjne osób przygotowujących wyrób do sterylizacji.

Należy systematycznie sprawdzać datę ważności wyrobów sterylnych

Rodzaj opakowania oraz warunki przechowywania mają wpływ na termin ważności materiału sterylnego. Osoba odpowiedzialna za proces sterylizacji, analizując czynniki wpływające na zachowanie jałowości, sama wyznacza dopuszczalny czas przechowywania materiałów i wyrobów po sterylizacji.

 

 

Artykuł ukazał się w nr. 4/2015 MS

Zdjęcie: Fotolia.com