Jako fizjoterapeuci stwierdzamy obecnie dolegliwości bólowe głowy nie tylko u osób dorosłych, lecz także u coraz młodszych dzieci. Ból głowy może całkowicie rozregulować rytm funkcjonowania zarówno pacjenta, jak i całej jego rodziny, a leczenie osób z tego typu dolegliwościami staje się poważnym wyzwaniem. Nasze doświadczenie wskazuje, że zwykle jest wiele składowych, które sumują się, dając ostateczny objaw w postaci bólu głowy. Poniżej przedstawiamy kilka wskazówek, które mogą okazać się pomocne w szukaniu przyczyn czynnościowych.
Ustawienie głowy względem ciała
Istotną rolę w powstawaniu przeciążeń odgrywa ułożenie głowy względem ciała. Aby wszystkie struktury w obrębie głowy i szyi funkcjonowały w jak najkorzystniejszych dla siebie warunkach, głowa powinna być ustawiona nad tułowiem w taki sposób, aby tkanki miękkie wykonywały tylko minimalną pracę. Każde wychylenie głowy w przód wiąże się z kompensacyjnym napięciem mięśni podpotylicznych, co zwęża przestrzeń między głową a górnym odcinkiem szyjnym. Powstające napięcia w tym rejonie mogą być jedną z przyczyn występowania objawów dotyczących głowy i szyi. Co więcej, są one zwykle sprzężone z napięciem mięśni żujących i mięśni dna jamy ustnej, tworząc tym samym kompleks napięcia żuchwowo-gnykowo-czaszkowo-kręgosłupowego.
Ustawienie głowy ma również bardzo duże znaczenie w płaszczyźnie czołowej. Jeśli głowa jest ustawiona w zgięciu bocznym w prawo lub w lewo, to górny odcinek szyjny będzie ustawiał się w rotacji. Tutaj szczególną rolę odgrywa kręg C2, stanowiący główną oś dla ustawienia głowy względem tułowia. Asymetryczne ustawienie C2 wpływa z kolei na staw skroniowo-żuchwowy. Pojawiają się wtedy asymetryczne napięcia w narządzie żucia, co z kolei może powodować powstawanie dolegliwości bólowych głowy. W praktyce, rozmawiając z pacjentem, lekarz może zwrócić uwagę na to, w jakiej pozycji ustawiona jest głowa, czy jest wysunięta w przód, odchylona do tyłu czy na przykład opada w stronę jednego barku.
Charakterystyka objawowa tkanek w obrębie głowy
Przedstawiana w artykule charakterystyka objawowa tkanek może mieć naturalnie wiele przyczyn. Nasze opracowanie wynika ze zbioru doświadczeń z codziennej praktyki fizjoterapeutycznej w pracy z pacjentami, którzy zgłaszają się do gabinetu z długą historią różnych form leczenia bólu.
Opisywane przez nas przyczyny mają charakter czynnościowy i nie są oczywiście pełnym wytłumaczeniem dla powstałego objawu. Opracowanie ma charakter poglądowy.
Okolica czołowa
Przyczyny czynnościowe:
- Nadmierne napięcie mięśni podpotylicznych.
- Ucisk C1 wnikający np. z ustawienia głowy w nadmiernym wyproście.
- Napięcie na połączeniach kości czołowej z innymi kośćmi czaszki.
Autoterapia
Rozciąganie mięśni podpotylicznych, mobilizacje uciskowe kresy karkowej dolnej, leżenie na piłeczkach tenisowych, mobilizacje kości czołowych w kierunku dobrzusznym lub dogrzbietowym w zależności od kierunku zmniejszającego objawy.
Okolica skroniowa
Bóle mogą mieć różny charakter. Bóle całej skroni często wskazują na podrażnienie mięśnia skroniowego. Należy zbadać wtedy funkcjonowanie stawu skroniowo-żuchwowego (Mapa Bólu wg M. Rocabado), rotację i translację, ruchy doboczne, zakres oraz symetrię odwiedzenia i przywiedzenia żuchwy. Pomocna może się okazać diagnostyka obrazowa ze szczególnym uwzględnieniem CBCT i MRI. Miejscowe rozluźnianie przyczepów mięśnia skroniowego lub pól punktów spustowych może być niewystarczające do usunięcia objawów pacjenta.
Okolica ucha oraz stawu skroniowo-żuchwowego
Bóle ucha lub bezpośrednio w okolicy stawu skroniowo-żuchwowego bardzo często są nieprecyzyjnie diagnozowane. Dysfunkcje stawu skroniowo-żuchwowego mogą być przyczyną dolegliwości bólowych także w obrębie zębów. Badanie manualne stawu i tkanek okołostawowych może sprowokować ból u pacjenta o znanej dla niego topografii, co daje badającemu informację, jaka dokładnie struktura jest powiązana z objawem pacjenta. Na przykład ucisk wyrostka dziobiastego może sprowokować ból promieniujący do żuchwy lub poszczególnych zębów, choć w obrębie struktury nie dzieje się nic niepokojącego.
Okolica podpotyliczna
Bardzo często spotykamy się w praktyce z dolegliwościami w okolicach połączenia głowowo-szyjnego. Dolegliwości w tym rejonie mogą mieć bardzo wiele przyczyn. Na szczególną uwagę zasługuje doprzednie ustawienie głowy (w protruzji) względem ciała, o czym pisaliśmy na początku artykułu. Powoduje to sytuację, w której wiele tkanek miękkich musi nadmiernie pracować, by utrzymać nieprawidłową pozycję głowy. Mięśnie podpotyliczne są nadmiernie napięte, a struktury okołostawowe, takie jak torebka stawowa stawów międzywyrostkowych oraz więzadła kręgosłupa w odcinku szyjnym, przeciążone.
Przykład ćwiczenia rozluźniającego połączenia głowy z szyją
1. Włóż dwie piłki tenisowe do skarpety i zawiąż na końcu supeł.
2. Połóż się na podłodze na macie i podłóż piłki pod najbardziej wystającą część głowy, tak aby głowa nie ześlizgiwała się z piłek. Pamiętaj, by nie krzyżować rąk ani nóg.
3. Zostań w pozycji na piłkach przez około 10‑15 minut.
UWAGA: Jeśli czujesz, że w obrębie głowy czy szyi narasta napięcie, przerwij ćwiczenie i spróbuj je wykonać następnego dnia. Jeśli czujesz, że po leżeniu na piłkach masz bardziej rozluźnione mięśnie w obrębie potylicy i szyi, wykonuj tę technikę, dostosowując ją do swoich potrzeb.
Powiązania czynnościowe
Należy również pamiętać, że połączenie głowowo-szyjne jest częścią tzw. szlaku migrenowo-wegetatywnego. Szlak ten obejmuje powiązane ze sobą funkcjonalnie rejony ciała: połączenie głowowo-szyjne, przejście szyjno-piersiowe, segmenty ruchowe kręgosłupa piersiowego Th4-Th6, przejście piersiowo-lędźwiowe, stawy krzyżowo-biodrowe, stopy (za I. Seifert).
Jeżeli w którymkolwiek z opisanych rejonów ciała powstaje jakaś dysfunkcja, to może ona prowokować występowanie objawów w innym, z nim powiązanym. Bardzo często objawy dysfunkcji stawu krzyżowo-biodrowego wiążą się z połowiczym bólem głowy, np. z uczuciem wypychania oka. Jeśli pacjent zgłasza objawy w postaci bólu głowy o różnej lokalizacji, warto dopytać podczas zbierania wywiadu, czy ma jakieś dolegliwości bólowe w obrębie np. miednicy. Dla przykładu pacjentki, u których dolegliwości bólowe głowy są związane z cyklem menstruacyjnym, wymagają oceny całej postawy ciała. Nierzadko zdarza się, że po ćwiczeniach balansujących napięcie struktur w obrębie miednicy bóle głowy ustępują. Aby leczenie pacjentów z dolegliwościami bólowymi głowy było skuteczne, musimy patrzeć szerzej, nie tylko na okolice, w których powstały dolegliwości.
Podsumowanie
Przyczyny bólu głowy są bardzo zróżnicowane, co sprawia trudności diagnostyczne i decyzyjne dotyczące planu leczenia. Jeżeli nie udaje się odkryć uchwytnej przyczyny w badaniach obiektywnych, należy rozważyć, jak dużą rolę odgrywają zaburzenia czynnościowe. Są one zawsze komponentą dolegliwości pacjentów, niezależnie od tego, czy stanowią przyczynę pierwotną, czy wtórną. Znajomość charakterystyki objawowej tkanek pomaga lekarzowi podjąć decyzję o skierowaniu pacjenta do fizjoterapeuty, w celu wykonania dalszej diagnostyki i terapii czynnościowej.
Zdjęcia: Fotolia.com i archiwum autorów; zdjęcie wprowadzające Pixabay.com
Artykuł ukazał się w numerze 4/2018 MS
