Ograniczenie, zawieszenie oraz pozbawienie prawa wykonywania zawodu lekarza i lekarza dentysty

Paweł Chalecki

Prawnik, absolwent Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. Specjalizuje się w prawie cywilnym oraz szeroko rozumianym prawie autorskim.

Lekarz lub lekarz dentysta podlega odpowiedzialności cywilnej, karnej oraz zawodowej. Każda z tych odpowiedzialności obwarowana jest innymi przepisami, toczone są odrębne postępowania prowadzone przez powołane do tego niezależne organy. Odpowiedzialność zawodowa lekarzy i lekarzy dentystów jest szczególną formą ponoszenia konsekwencji przez tę grupę zawodową, a została ona uregulowana w ustawie z dnia 2 grudnia 2009 roku o izbach lekarskich (uil). Art. 53 przytoczonej ustawy brzmi: „Członkowie Izb Lekarskich podlegają odpowiedzialności zawodowej za naruszenie zasad etyki lekarskiej oraz przepisów związanych z wykonywaniem zawodu lekarza, zwane dalej przewinieniem zawodowym” (1). Zgodnie z art. 58 tej samej ustawy za obwinionego uważa się lekarza, wobec którego Rzecznik Odpowiedzialności Zawodowej wydał postanowienie o przedstawieniu zarzutów lub przeciwko któremu skierował do sądu lekarskiego wniosek o ukaranie (1). Obwiniony lekarz może mieć ustanowionego obrońcę z urzędu, jeżeli zachodzą wątpliwości co do jego poczytalności, a nie ma ustanowionego obrońcy z wyboru bądź też na jego uzasadniony wniosek (2).

Postępowanie w przedmiocie odpowiedzialności zawodowej obejmuje cztery etapy:

• czynności sprawdzające,
• postępowanie wyjaśniające,
• postępowanie przed sądem lekarskim,
• postępowanie wykonawcze.

Postępowanie w przedmiocie odpowiedzialności zawodowej wszczyna Rzecznik Odpowiedzialności Zawodowej. W ramach czynności sprawdzających ma on 3 miesiące, od momentu przyjęcia przez Izbę Lekarską skargi od pokrzywdzonego, na decyzję o wszczęciu lub odmowie wszczęcia postępowania wyjaśniającego. Decyzja ta oparta jest w głównej mierze o zeznania pacjenta, który zgłosił skargę oraz o dostarczoną dokumentację medyczną. Postępowanie wyjaśniające ma na celu ustalenie, czy zarzuty skierowane wobec lekarza stanowią przewinienie zawodowe. Rzecznik gromadzi materiał dowodowy w postaci: dokumentacji medycznej, zeznań stron konfl iktu (pacjenta i lekarza), zeznań świadków, sporządzonych opinii biegłych. Skutkiem przeprowadzonych działań może być umorzenie postępowania bądź postawienie zarzutów lekarzowi i skierowanie wniosku o ukaranie do Okręgowego Sądu Lekarskiego. Rzecznik Odpowiedzialności Zawodowej jest oskarżycielem przed sądem lekarskim.

Postępowanie jest co do zasady jawne dla obu stron, z pewnymi wyjątkami określonymi w art. 79 ust. 2 uil. Sąd lekarski wyłącza jawność rozprawy, jeżeli jawność mogłaby:

• naruszyć tajemnicę lekarską, o której mowa w art. 40 obowiązek zachowania tajemnicy lekarskiej ust. 1 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarzai lekarza dentysty;
• wywołać zakłócenie spokoju publicznego;
• obrażać dobre obyczaje;
• ujawnić okoliczności, które ze względu na ważny interes państwa powinny być zachowane w tajemnicy;
• naruszyć ważny interes prywatny (1).

Lekarz odpowiada przed sądem za złamanie norm etyki oraz przepisów związanych z wykonywaniem zawodu lekarza. Niekiedy sąd lekarski ma możliwość umorzenia postępowania w sytuacji przewinienia mniejszej rangi lub gdy orzeczenie kary byłoby bezcelowe ze względu na rodzaj i wysokość kary prawomocnie orzeczonej za ten sam czyn w innym postępowaniu przewidzianym przez ustawy, a interes pokrzywdzonego temu się nie sprzeciwia (art. 82 ust. 2 uil) (1).

W art. 83 uil ustalony został szeroki katalog kar, jakie sąd lekarski może orzec wobec oskarżonego lekarza:

• upomnienie,
• nagana,
• kara pieniężna,
• zakaz pełnienia funkcji kierowniczych w jednostkach organizacyjnych ochrony zdrowia na okres od 1 do 5 lat,
• ograniczenie zakresu czynności w wykonywaniu zawodu lekarza na okres od 6 miesięcy do 2 lat,
• zawieszenie prawa wykonywania zawodu na okres od 1 do 5 lat,
• pozbawienie prawa wykonywania zawodu albo prawa wykonywania zawodu na określony zakres czynności zawodowych, czas i miejsce zatrudnienia w podmiocie leczniczym (1).

Ostatnim etapem jest postępowanie wykonawcze, w trakcie którego Prezes właściwej Izby Lekarskiej niezwłocznie wykonuje prawomocne orzeczenie sądu lekarskiego. Do najostrzejszych kar, jakie może orzec sąd lekarski wobec obwinionego lekarza, należą: ograniczenie zakresu czynności w wykonywaniu zawodu lekarza, zawieszenie prawa wykonywania zawodu oraz pozbawienie prawa wykonywania zawodu.

W przypadku, gdy zebrane dowody wskazują z dużym prawdopodobieństwem, że lekarz, którego dotyczy postępowanie, lub obwiniony popełnił ciężkie przewinienie zawodowe, a rodzaj tego przewinienia wskazuje, że wykonywanie przez obwinionego zawodu lekarza zagraża bezpieczeństwu pacjentów lub grozi popełnieniem kolejnego przewinienia zawodowego, sąd lekarski, na wniosek Rzecznika Odpowiedzialności Zawodowej, wydaje postanowienie o tymczasowym zawieszeniu prawa wykonywania zawodu albo o ograniczeniu zakresu czynności w wykonywaniu zawodu lekarza przez obwinionego na okres do roku (art. 77 ust. 1 uil) (1). W sytuacji prawomocnego wymierzenia kary ograniczenia lub zawieszenia prawa wykonywania zawodu okres tymczasowego zawieszenia i ograniczenia prawa, o którym mowa powyżej, zostaje zaliczony na jej poczet. Dodatkowo sąd lekarski ma prawo opublikować prawomocne orzeczenie w biuletynie Okręgowej Izby Lekarskiej, której członkiem jest obwiniony lekarz.

Ograniczając zakres czynności w wykonywaniu zawodu lekarza sąd lekarski wymienia konkretne czynności, których obwiniony lekarz nie będzie mógł sprawować, jednak nadal będzie mógł wykonywać zawód w zakresie nie objętym ograniczeniami. Dodatkowo sąd może orzec wobec lekarza zakaz pełnienia funkcji kierowniczych poprzez odebranie mu prawa kandydowania do organów Izb Lekarskich w trakcie obowiązywania kary. Pozostawia mu się jednak czynne prawo wyborcze. Natomiast prawomocne zawieszenie prawa wykonywania zawodu wiąże się z całkowitym zakazem działalności medycznej przez lekarza w określonym przez sąd czasie, a dodatkowo skutkuje rozwiązaniem umowy o pracę lub umowy cywilnoprawnej bez zachowania okresu wypowiedzenia przez pracodawcę. Po otrzymaniu prawomocnego orzeczenia sądu lekarskiego w przedmiocie zawieszenia, Prezes właściwej Okręgowej Rady Lekarskiej zawiadamia obwinionego lekarza o skreśleniu z rejestru podmiotów wykonujących działalność leczniczą w wykonaniu orzeczenia sądu lekarskiego (art. 108 ust. 2-3 uil) (1). Po określonym przez sąd terminie zawieszenia lekarz odzyskuje prawo wykonywania zawodu. Ustawa o izbach lekarskich, w której został zamieszczony katalog kar z tytułu odpowiedzialności zawodowej lekarza i lekarza dentysty, nie zawiera wskazówek obligujących do zastosowania konkretnej kary. Dzięki temu to dany skład sędziowski może niezależnie dostosować odpowiednią karę do rozpatrywanego w danym momencie przypadku przewinienia zawodowego.

Do zawieszenia lub ograniczenia prawa do wykonywania zawodu lekarza i lekarza dentysty może dojść również w sytuacji uzasadnionego podejrzenia zaistnienia okoliczności zdrowotnych świadczących o tym, że lekarz jest niezdolny do wykonywania zawodu lub konkretnych czynności medycznych. Kwestia ta została unormowana w art. 12 ust. 1 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty (uzlld): „Jeżeli Okręgowa Rada Lekarska stwierdzi, że istnieje uzasadnione podejrzenie niezdolności lekarza do wykonywania zawodu lub ograniczenia w wykonywaniu ściśle określonych czynności medycznych ze względu na stan zdrowia uniemożliwiający wykonywanie zawodu lekarza, powołuje komisję złożoną z lekarzy specjalistów z odpowiednich dziedzin medycyny. Komisja ta wydaje orzeczenie w przedmiocie niezdolności lekarza do wykonywania zawodu albo ograniczenia w wykonywaniu ściśle określonych czynności medycznych” (3). Lekarz jest bezwzględnie zobowiązany do stawiennictwa przed komisją i poddania się koniecznym badaniom, na podstawie których zostanie wydane orzeczenie. Następnie Okręgowa Rada Lekarska na podstawie przedstawionego orzeczenia ma prawo wydać uchwałę o zawieszeniu prawa wykonywania zawodu na okres trwania niezdolności lub uchwałę o ograniczeniu wykonywania określonych czynności medycznych na okres trwania niezdolności. Lekarz ma prawo do uczestniczenia w posiedzeniu Okręgowej Rady Lekarskiej debatującej w jego sprawie. Lekarz, wobec którego podjęto uchwałę zawieszenia lub ograniczenia prawa wykonywania zawodu może złożyć wniosek do Okręgowej Rady Lekarskiej o uchylenie uchwały po ustaniu przyczyn zawieszenia lub ograniczenia, ale nie wcześniej niż po upływie 6 miesięcy od ustanowienia uchwały (art. 12 ust 2-5 uzlld) (3). Lekarzowi przysługuje również prawo odwołania od uchwały Okręgowej Rady Lekarskiej w terminie 14 dni od dostarczenia mu uchwały.

Pozbawienie prawa wykonywania zawodu jest najsurowszą karą jaką sąd lekarski może orzec w postępowaniu z zakresu odpowiedzialności zawodowej wobec lekarza lub lekarza dentysty i stosowana jest za najcięższe przewinienia zawodowe. Pozbawienie prawa wykonywania zawodu skierowane jest do sprawców, których dane naruszenie nie jest jedyną sytuacją w przebiegu całej kariery, a łamanie norm etyki i powagi zawodu zdarzało się im w przeszłości częściej (4). Dlatego zachowanie lekarza powinno być ocenione przez sąd lekarski nie tylko przez pryzmat przepisów ustawy, ale również etyki i przebytej kariery zawodowej. Do orzeczenia kary pozbawienia prawa wykonywania zawodu dochodzi, gdy lekarz lub lekarz dentysta swoim działaniem lub zaniechaniem spowoduje trwałe uszkodzenie ciała lub śmierć pacjenta. Okolicznością działającą na niekorzyść obwinionego lekarza, a w konsekwencji decydującą o orzeczeniu kary może być wcześniejszy wydany przeciwko niemu prawomocny wyrok skazujący za przestępstwo, na przykład nieudzielenie pomocy osobie, która znajdowała się w stanie zagrożenia życia, lub wystąpienia ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, eutanazji lub nieumyślnego spowodowania śmierci. Ukaranie prawomocnym orzeczeniem sądu lekarskiego karą pozbawienia prawa wykonywania zawodu skutkuje skreśleniem z listy członków Okręgowej Izby Lekarskiej. Ukaranemu lekarzowi od orzeczenia Okręgowego Sądu Lekarskiego w I instancji przysługuje odwołanie do sądu II instancji, czyli Naczelnego Sądu Lekarskiego. W terminie 2 miesięcy od doręczenia prawomocnego orzeczenia sądu II instancji stronom, ministrowi zdrowia lub Prezesowi Naczelnej Rady Lekarskiej przysługuje kasacja do Sądu Najwyższego (5).

Orzeczenie zakazu wykonywania zawodu może zostać również wydane przez sąd powszechny, jako środek karny w postępowaniu karnym wobec osoby, która popełniła przestępstwo bezpośrednio związane z wykonywaniem zawodu lekarza lub lekarza dentysty i uchybiła zasadom etyki lekarskiej. Art. 41 § 1 Kodeksu karnego (kk) brzmi: „Sąd może orzec zakaz zajmowania określonego stanowiska albo wykonywania określonego zawodu, jeżeli sprawca nadużył przy popełnieniu przestępstwa stanowiska lub wykonywanego zawodu albo okazał, że dalsze zajmowanie stanowiska lub wykonywanie zawodu zagraża istotnym dobrom chronionym prawem” (6). Za nadużycie wykonywanego zawodu można uznać sytuację, gdy lekarz wykorzystuje swój zawód w celu popełnienia przestępstwa na przykład lekarz wystawi zwolnienie lekarskie zdrowemu pacjentowi w zamian za korzyści majątkowe. Natomiast za zagrożenie dla istotnych dóbr chronionych prawem można uznać sytuację, w której dalsze wykonywanie zawodu przez lekarza rodzi realną obawę działania na szkodę pacjentów. Przykładem jest użycie przez lekarza leku do znieczulenia ogólnego podanego małoletniej pacjentce dożylnie w celu doprowadzenia jej do poddania się tzw. innej czynności seksualnej (7). Powyższy przepis kk sugeruje, aby przed orzeczeniem zakazu wykonywania zawodu należycie udowodniono, że dalsze wykonywanie zawodu przez oskarżonego lekarza stwarza niebezpieczeństwo dla jego pacjentów.

Zgodnie z art. 64 uil nie można wszcząć postępowania w zakresie odpowiedzialności zawodowej lekarzy i lekarzy dentystów, jeżeli od momentu popełnienia czynu minęły 3 lata. Przedawnienie karalności ustaje natomiast po 5 latach od popełnienia przewinienia (1). Zatarcie kar następuje z kolei z urzędu w następujących terminach:

• 1 rok od daty uprawomocnienia się orzeczenia o ukaraniu upomnieniem;
• 3 lata od daty uprawomocnienia się orzeczenia o ukaraniu karą nagany;
• 3 lata od dnia wykonania orzeczenia o ukaraniu karą pieniężną, zakazem pełnienia funkcji kierowniczych i ograniczenia wykonywania czynności;
• 5 lat od dnia wykonania orzeczenia o ukaraniu karą zawieszenia wykonywania zawodu (1).

Kara pozbawienia prawa wykonywania zawodu nie ulega zatarciu (1). Orzeczenie o wymierzonej karze wobec ukaranego lekarza zamieszczane jest w Rejestrze Ukaranych Lekarzy i Lekarzy Dentystów RP prowadzonym przez Naczelną Radę Lekarską. Rejestr jest jawny dla osób i podmiotów, które wykażą interes prawny.

PIŚMIENNICTWO

1. Ustawa z dnia 2 grudnia 2009 r. o izbach lekarskich (Dz. U., 2009, nr 219, poz. 1708).
2. Krawiec A. Postępowanie w przedmiocie odpowiedzialności zawodowej lekarza. Ekonomia i Prawo. 2016; 1: 28.
3. Ustawa z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (Dz. U., 1997, nr 28, poz. 152).
4. Niemczyk F. Zakaz wykonywania zawodu. Puls. 2017; 10: 30.
5. Reshef M, Wrona G. Orzekanie o pozbawieniu prawa wykonywania zawodu przez sądy lekarskie. Część I. Medyczna Wokanda. 2016; 8: 118-120.
6. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz. U., 1997, nr 88, poz. 553.
7. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 września 2015 r., sygnatura akt: SDI 38/15.