Autorzy opisują przypadek 40-letniego nauczyciela wychowania fizycznego ze znacznym ubytkiem tkanek twardych w obrębie zębów siecznych wywołanym nawykowym przygryzaniem gwizdka.

Zdrowie człowieka warunkuje wiele czynników pochodzenia zewnętrznego, które znajdują się w jego najbliższym otoczeniu. Szczególne znaczenie mają: środowisko pracy i warunki socjoekonomiczne. Ekspozycja na środki chemiczne, biologiczne czy fizyczne w miejscu pracy, w zależności od natężenia, może powodować odczucie dyskomfortu, podrażnienia, a nawet poważne choroby zawodowe.

Niepróchnicowa utrata tkanek twardych zęba jest zjawiskiem wieloczynnikowym, na które składają się procesy biologiczne, mechaniczne i chemiczne. Mianem abrazji określamy taką utratę tkanek twardych zębów, która jest spowodowana nieprawidłowym procesem mechanicznym, niezależnym od okluzji. W procesie tym muszą brać udział obce przedmioty lub substancje, które wielokrotnie kontaktują się z daną powierzchnią zęba.

W ostatnich kilku dekadach nastąpiła ogólna poprawa higieny jamy ustnej dzięki oświacie zdrowotnej. Zauważono natomiast wzrost odsetka osób dorosłych z zaawansowanymi ubytkami tkanek twardych zębów pochodzenia niepróchnicowego, związanymi z nadmiernie wyzwalaną siłą mięśni żucia, dietą czy ciałami obcymi umieszczanymi pomiędzy zębami.

 

Pacjent 40-letni zgłosił się do kliniki dentystycznej zaniepokojony nierówną przerwą między górnymi i dolnymi zębami siecznymi, która wynosiła od 2 do 3 mm w zwarciu centralnym. W badaniu klinicznym zaobserwowano abrazję obejmującą brzegi sieczne zębów siecznych centralnych szczęki oraz brzeg sieczny lewego zęba siecznego bocznego żuchwy. Szczegółowo zebrany wywiad ujawnił, że pacjent od 15 lat pracuje jako nauczyciel wychowania fizycznego. W trakcie zajęć miał zwyczaj umieszczania gwizdka między zębami, co mogło trwać nawet 4-5 godzin dziennie. Przez 15 lat nigdy nie wymienił gwizdka. Gdy umieszczał go między zębami, gwizdek idealnie wpasowywał się w powstałą w wyniku abrazji przerwę. Na gwizdku były natomiast zauważalne ślady odpowiadające brzegom siecznym zębów pacjenta.

Proces abrazji obserwuje się najczęściej na obnażonych powierzchniach korzeni – w wyniku nieprawidłowego szczotkowania zębów – lub w obrębie brzegów siecznych, co może się wiązać z wykonywanym przez pacjenta zawodem. Powierzchnia i kształt powstałej zmiany są uzależnione od przedmiotu, który ją spowodował. W obrębie połączenia szkliwno-cementowego na powierzchniach policzkowych zmiany abrazyjne mają typowy kształt ubytku klinowego lub zaokrąglonego. Takim procesem objęte są najczęściej kły i zęby przedtrzonowe. W przypadku patologicznej utraty tkanek twardych w obrębie brzegów siecznych przyczyną jest najczęściej nawyk przygryzania gwoździ, paznokci, pinezek, nici, rurek, spinek do włosów lub instrumentów dętych, jak w zaprezentowanym przypadku. W literaturze opisano przypadek 50-letniej pacjentki z abrazją zębów siecznych wywołaną odgryzaniem metek z ubrań.

Utrata szkliwa jest częstym problemem stomatologicznym obserwowanym u górników, co może mieć związek m.in. z abrazyjnymi składnikami wdychanego przez nich powietrza. Podobne zmiany obserwowano u pracowników fabryki granitu. Dotychczas badania nad obecnością abrazji zawodowej przeprowadzono wśród pracowników w fabrykach cementu, granitu czy wśród pracowników wydobywających oliwiny.

Palenie fajki jest często wiązane z abrazją zębów. Pojawia się ona w obrębie brzegów siecznych. Zmianom tym towarzyszy nierzadko nadwrażliwość zębiny, a nawet obnażenie miazgi czy powstanie zgryzu otwartego.

Pacjenci z ubytkami abrazyjnymi często zgłaszają się do lekarzy dentystów w celu poprawy estetyki uzębienia. Rzadziej skarżą się na ból i nadwrażliwość. Kompleksowe leczenie takich pacjentów nierzadko jest trudne. Powstające ubytki są niejednokrotnie związane ze zmianą stylu życia czy nawyków żywieniowych pacjentów. Większość znanych przypadków może być z powodzeniem leczona metodami nieinwazyjnymi, opierającymi się na profilaktyce i obserwacji. Większe ubytki powinny być leczone odtwórczo. W zaprezentowanym przypadku brzegi sieczne zębów pacjenta odbudowano przy użyciu materiału kompozytowego. Pacjenta natomiast przestrzeżono przed umieszczaniem gwizdka pomiędzy zębami.

Najważniejsze dla lekarza dentysty powinno być zidentyfikowanie czynników etiologicznych powodujących niepróchnicową utratę tkanek twardych zębów oraz zaplanowanie leczenia, które pozwoli zahamować dalszy rozwój procesu. Nacisk kładzie się zwłaszcza na szczegółowe zebranie wywiadu. Leczenie odtwórcze jest uzależnione od rozległości zmian oraz świadomości i zaangażowania pacjenta w proces terapeutyczny. W prezentowanym przypadku pacjent początkowo nie chciał przyznać, że przygryzał gwizdek w tak dużym wymiarze czasu, nie zamierzał również zaakceptować przyczyny obserwowanych zmian. Po rzeczowym udzieleniu informacji i pokazaniu śladów zębów obecnych na gwizdku pacjent zaakceptował stwierdzony związek przyczynowo-skutkowy.

 

lek. dent. Aleksandra Kulas

Studium Doktoranckie WLS PUM w Szczecinie