SPECJALISTA RADZI: Metody mechanoterapii poddziąsłowej w leczeniu chorób przyzębia

MS 2021; 9: 90-91.

Joanna Rasławska-Socha
Katedra i Zakład Stomatologii Zachowawczej Przedklinicznej i Endodoncji Przedklinicznej Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie
Kierownik: prof. dr hab. n. med. Mariusz Lipski

Jakie metody mechanoterapii poddziąsłowej są skuteczne i obecnie zalecane w leczeniu chorób przyzębia? Czy można, a może trzeba ją uzupełniać leczeniem ogólnoustrojowym lub miejscowym stosowaniem preparatów o działaniu przeciwbakteryjnym?

Najnowsze wytyczne leczenia chorób przyzębia podkreślają rolę mechanoterapii poddziąsłowej w kompleksowym postępowaniu terapeutycznym jako skutecznej metody łagodzącej przebieg zapalenia przyzębia. Mechanoterapia poddziąsłowa obejmuje niechirurgiczne procedury eliminacji biofilmu oraz złogów z powierzchni korzeni zębów z zastosowaniem narzędzi ręcznych lub maszynowych. W czasie zabiegu dochodzi do eliminacji miękkich i twardych złogów nazębnych, czego efektem jest redukcja głębokości kieszonek (PPD ≤ 4 mm) i krwawienia przy zgłębnikowaniu (BOP). Mechanoterapia poddziąsłowa jest nieodzowną częścią drugiego etapu leczenia periodontologicznego. Powinna być poprzedzona przygotowaniem pacjenta poprzez wdrożenie odpowiednich nawyków higienicznych i modyfikację zachowań będących czynnikami ryzyka chorób przyzębia.

Do przeprowadzenia zabiegu rekomenduje się stosowanie narzędzi ręcznych – kiret oraz maszynowych – ultradźwiękowych lub sonicznych. Udowodniono, że obie metody postępowania skutecznie redukują głębokość kieszonek przyzębnych (PPD) i korzystnie wpływają na położenie przyczepu łącznotkankowego (CAL). Istotny klinicznie problem nadwrażliwości pozabiegowej dotyczy w podobnym stopniu zabiegów z użyciem narzędzi ręcznych, jak i maszynowych. Ponadto nie stwierdzono wpływu rodzaju stosowanych w mechanoterapii narzędzi na czas trwania zabiegu. Ze względu na brak zależności między efektami leczenia a stosowanymi narzędziami, wybór narzędzi powinien opierać się na umiejętnościach i doświadczeniu lekarza, jak również preferencjach pacjenta. Nie wykazano także różnic w efektywności leczenia między wielowizytową mechanoterapią kwadrantową a przeprowadzeniem zabiegu w obrębie całej jamy ustnej w ciągu 24 godzin. Podkreśla się jednak, że jednowizytowe oczyszczenie całej jamy ustnej może prowadzić do uogólnionej reakcji zapalnej, dlatego też decyzja o takiej formie terapii jest uzależniona od ogólnej kondycji pacjenta, a zwłaszcza chorób współistniejących i przynależności do grup ryzyka.

Metody uzupełniające mechanoterapię o preparaty przeciwbakteryjne miejscowe lub ogólnoustrojowe wciąż pozostają tematem dyskusji wśród badaczy i praktyków. W najnowszych wytycznych przedstawiono zagadnienia różnych form leczenia wspomagającego procedury poddziąsłowe. Nie ma obecnie rekomendacji dla rutynowego ogólnoustrojowego stosowania antybiotyków podczas mechanoterapii poddziąsłowej. Podobnie nie zaleca się włączenia do standardowego postępowania doksycykliny w dawce subklinicznej (subantimicrobial dose doxycycline – SDD), mimo jej potencjalnego działania hamującego destrukcję tkanki łącznej. W niektórych sytuacjach klinicznych – na przykład w III stadium uogólnionego zapalenia przyzębia u młodych dorosłych – ogólnoustrojowa podaż antybiotyków może być korzystna. Do preparatów o udowodnionej skuteczności w leczeniu zapaleń przyzębia należą amoksycylina oraz metronidazol, zazwyczaj stosowane w formie skojarzonej. Proponowany schemat leczenia związany jest z dość wysoką częstotliwością wystąpienia działań niepożądanych. Dlatego włączenie antybiotykoterapii powinno być poprzedzone analizą korzyści i ryzyka dla danego przypadku. Korzyści mechanoterapii poddziąsłowej równoległej z ogólnoustrojowym podaniem antybiotyku zostały udowodnione w badaniach klinicznych. Odzwierciedlają się one między innymi:

w istotnej statystycznie redukcji głębokości kieszonek przyzębnych (PPD) o 40-50% w porównaniu do mechanoterapii per se,
zmniejszeniu krwawienia podczas zgłębnikowania (BOP),
a nawet pozytywnych efektach w zakresie położenia przyczepu łącznotkankowego (CAL).

Z drugiej strony, ryzyko takiego postępowania należy rozpatrywać w kontekście nadmiernego stosowania antybiotyków prowadzącego do generowania oporności bakteryjnej i zaburzeń mikroflory jelitowej pacjenta. Należy także zauważyć, że badania obserwacyjne przeprowadzone po ponad 12 miesiącach od interwencji terapeutycznej nie potwierdziły jednoznacznie trwałości efektów antybiotykoterapii.

Aktualne rekomendacje leczenia zapaleń przyzębia przewidują możliwość wsparcia mechanoterapii poddziąsłowej miejscowym i okresowym stosowaniem antyseptyków, zwłaszcza w formie płukanek do jamy ustnej z chlorheksydyną (CHX). Co więcej, podkreśla się rolę środków antyseptycznych, w tym zawierających CHX, jako istotnego elementu skutecznej terapii zapaleń dziąseł. Chloreksydyna może być stosowana w efektywny sposób po zabiegach mechanoterapii poddziąsłowej. Należy zaznaczyć, że takie postępowanie ma uzasadnienie w badaniach klinicznych. Chlorheksydyna w połączeniu z ogólnoustrojowymi preparatami przeciwbakteryjnymi może także być składową protokołów odkażania jamy ustnej.

W leczeniu zapaleń przyzębia można rozważyć także miejscową aplikację preparatów dokieszonkowych zawierających chlorheksydynę lub antybiotyki o kontrolowanym uwalnianiu. Należą do nich między innymi PerioChip (CHX) oraz Atridox, Arestin i Ligosan. Działanie krótkoterminowe antybiotyków aplikowanych dokieszonkowo związane jest z redukcją głębokości kieszonek przyzębnych (PPD) o 10-30%, a chlorheksydyny – o 10%. Przy podejmowaniu decyzji o stosowaniu preparatów dokieszonkowych należy wziąć pod uwagę ich koszt, jak również – w przypadku antybiotyków – prawdopodobieństwo wystąpienia działań niepożądanych.

Reasumując, mechanoterapia poddziąsłowa stanowi istotny etap leczenia periodontologicznego i – zgodnie z aktualnymi wytycznymi – może być uzupełniana o preparaty antyseptyczne w celu uzyskania lepszych efektów klinicznych.

Piśmiennictwo

Sanz M, Herrera D, Kebschull M i wsp. Treatment of stage I-III periodontitis – The EFP S3 level clinical practice guideline. J Clin Periodontol. 2020; 47(Suppl 22): 4-60.
Górska R (red.). Choroby przyzębia. Algorytmy postępowania diagnostycznego i wytyczne dotyczące leczenia 2017. Warszawa: PZWL; 2020.
Ramanauskaite E, Machiulskiene V. Antiseptics as adjuncts to scaling and root planing in the treatment of periodontitis: a systematic literature review. BMC Oral Health. 2020; 20(1): 143.