Edukacja prozdrowotna pełni istotną rolę w zapobieganiu chorobie próchnicowej. Szczególnie ważne jest to, aby prowadzić ją w grupie jak najmłodszych osób,  u których nawyki żywieniowe i higieniczne dopiero się kształtują.

Studenci stomatologii zrzeszeni w PTSS prowadzili szereg akcji profilaktycznych, które miały na celu promocję zdrowia jamy ustnej wśród dzieci ze szczecińskich szkół i przedszkoli. Przekazywali informacje o znaczeniu profilaktyki, o prawidłowej diecie i higienie, a także przeprowadzali instruktaże higieny.

Prowadzone działania zmniejszały lęk przed wizytami w gabinecie, sprzyjały adaptacji do leczenia stomatologicznego, poprawiały nawyki a przede wszystkim zwiększały świadomość prozdrowotną i odpowiedzialność za własne zdrowie, co powinno przełożyć się w przyszłości na obniżenie częstości występowania choroby próchnicowej.

Health education plays a crucial role in preventing dental caries. It is especially important to implement it among the youngest groups, as their dietary and hygiene habits are still developing.

 

Dental students associated with PTSS carried out a series of preventive campaigns aimed at promoting oral health among children from schools and kindergartens in Szczecin. They provided information on the importance of prevention, proper diet, and hygiene, as well as conducted oral hygiene instruction.

 

These activities helped reduce fear of dental visits, facilitated adaptation to dental treatment, improved habits, and most importantly, increased health awareness and personal responsibility for one’s own health. In the long run, this should contribute to a lower incidence of dental caries.

Hasła indeksowe: profilaktyka próchnicy, dzieci, dieta, higiena jamy ustnej, promocja zdrowia, edukacja prozdrowotna

Key words: caries prevention, children, diet, oral hygiene, health promotion, health education

 

Promocja zdrowia jamy ustnej jest działaniem często niedocenianym w zakresie poprawy zdrowia jamy ustnej, szczególnie wśród dzieci i młodzieży. Biorąc pod uwagę fakt, że próchnica jest najczęstszą i najbardziej rozpowszechnioną chorobą przewlekłą jamy ustnej w tej grupie wiekowej i cierpi na nią aż 86,11% dzieci w wieku 7 lat, akcje profilaktyczne powinny stanowić nieodłączną część zdrowia publicznego.

Profilaktyka odgrywa bardzo dużą rolę w zapobieganiu próchnicy. Codzienne szczotkowanie zębów rano i wieczorem oraz regularne wizyty w gabinecie pozwalają uchronić się przed negatywnymi skutkami choroby próchnicowej i jej groźnymi powikłaniami. Trzeba podkreślić, że szczotkowanie zębów pastą z fluorem zostało uznane za jedno z największych osiągnięć zdrowia publicznego na świecie. Szerzenie profilaktyki poprzez prowadzenie akcji prozdrowotnych jest bardzo dobrym narzędziem, szczególnie istotnym dla najmłodszych. Zwiększone prawdopodobieństwo wystąpienia nowych ognisk próchnicy występuje między 6-12 rokiem życia i jest to  tzw. drugie „okno infekcyjności”, dlatego działania profilaktyczne powinny być zintensyfikowane właśnie w tym okresie.

O tym, jak ważna jest profilaktyka choroby próchnicowej świadczy frekwencja próchnicy w krajach skandynawskich m.in. w Szwecji, gdzie 80% 6-latków ma całkowicie zdrowe zęby. Duży nacisk na edukację, regularne badanie jamy ustnej oraz właściwe nawyki żywieniowe i higieniczne przyczyniają się do wzorowego stanu jamy ustnej.

Najlepszym miejscem do edukowania w zakresie zdrowia jamy ustnej jest przedszkole lub szkoła, czyli miejsca, w których dzieci czują się swobodnie, bezpiecznie i gdzie spędzają dużo czasu. Bardzo ważną kwestią jest przekazywanie wiedzy w łatwy, przystępny i dostosowany do wieku dzieci sposób oraz by te działania były prowadzone przez osoby odpowiednio przygotowane do pracy z najmłodszymi

Pierwszymi działaniami tego typu, które wprowadzały w Polsce programy edukacyjne o tematyce stomatologicznej, były Kluby Wiewiórka działające już od 1965 r. przy szkolnych kołach PCK.    

Z upływem lat opracowano wiele innych programów edukacyjnych, dotyczących zdrowia jamy ustnej. Programy te propagowane były często przez firmy zajmujące się produkcją środków do higieny jamy ustnej, a należały do nich m.in. „Start! Cel! Śnieżnobiały uśmiech” z roku 1993/94, „Radosny uśmiech, radosna przyszłość” z roku 1997/98, a od 2006 roku program „Orbitek - przyjaciel zdrowych zębów”.

W latach 2019-2023 został zrealizowany ogólnopolski program „Uczeń bez próchnicy” przy współpracy Ministerstwa Zdrowia.

W ostatnim czasie NFZ Szczecin realizuje program –„Środa z profilaktyką” oraz „Profilaktyka od najmłodszych lat”. Jest to cykliczna akcja dedykowana profilaktyce jamy ustnej i promocji zdrowia. Formuła tych akcji ma zachęcić pacjentów do działania oraz popularyzowania dobrych nawyków w każdym aspekcie zdrowia.

Swój program promujący zdrowie jamy ustnej prowadzi również Polskie Towarzystwo Studentów Stomatologii PTSS, które szczególny nacisk kładzie na edukację najmłodszych. W tym czasie przeprowadził wiele akcji w kilkunastu szkołach i przedszkolach w Szczecinie i okolicach, edukując blisko 1500 dzieci. Do PTSS od trzech lat należą współautorki tej publikacji, które są studentkami 5 roku kierunku lekarsko-dentystycznego PUM w Szczecinie

W związku z pozytywnym odbiorem i zaangażowaniem uczniów, a także na prośbę nauczycieli i dyrekcji, niektóre placówki odwiedzały kilkukrotnie.

Posiadając odpowiednią wiedzę, czas, świadomość i kompetencje, członkinie PTTS sprawdziły się w roli edukatorek wręcz idealnie. Niebagatelne znaczenie miała też pasja młodych studentek, którym zdrowie dzieci leży bardzo na sercu.

     Ich akcje profilaktyczne obejmowały ocenę wiedzy dzieci na tematy zdrowia jamy ustnej oraz uzupełnienie już posiadanych przez dzieci informacji. Były to zarówno zajęcia teoretyczne, jak i praktyczne, które obejmowały instruktaż higieny jamy ustnej oraz naukę szczotkowania. Objęte nimi były tylko te dzieci, których rodzice wyrazili pisemną zgodę na udział dziecka.

Akcje profilaktyczne były organizowane w różnych grupach wiekowych, podczas których dostosowywano sposób przekazywania informacji do wieku maluchów.

W grupach przedszkolnych (dzieci w wieku 3-6 lat) skupiano się na edukacji w formie zabaw, gier, opowiadań z elementami animizacji, co miało wzbudzić zainteresowanie i zachęcić małych kursantów do współpracy. Natomiast podczas współpracy ze starszymi dziećmi (w wieku szkolnym) stosowano bardziej profesjonalną terminologię stomatologiczną, wciąż jednak dostosowaną do ich poziomu rozwoju i możliwości poznawczych. Dzięki temu możliwe było stopniowe wprowadzanie coraz bardziej szczegółowych zagadnień dotyczących higieny jamy ustnej, co sprzyjało pogłębianiu wiedzy i kształtowaniu świadomego podejścia do profilaktyki stomatologicznej.

Głównym celem akcji było zainteresowanie tematami zdrowia jamy ustnej, zwiększenie świadomości prozdrowotnej u dzieci (a pośrednio także u ich rodziców), działania związane z adaptacją do leczenia stomatologicznego, a także zmniejszanie lęku przed wizytą u dentysty. W tym celu pokazywano dzieciom podstawowe narzędzia stomatologiczne, zgodnie z zasadą „powiedz, pokaż, zrób”, a dzieci, używając ich na modelach, mogły wcielić się w rolę stomatologa. Opowiadano o pracy lekarza dentysty, przebiegu wizyt oraz najczęściej wykonywanych zabiegach. Zapoznanie się z pracą stomatologa zwiększało wiedzę dzieci, co mogło przełożyć się na ich późniejsze poczucie komfortu i pewność siebie podczas wizyt. W opinii edukatorek wzrastało ich zaufanie do lekarza, co przejawiało się wykazywaniem przez dzieci chęci do wizyty stomatologicznej – w szczególności u osoby przeprowadzającej instruktaż.

Ważnym aspektem ich działań była troska o właściwą higienę jamy ustnej. W pierwszej kolejności przeprowadzono teoretyczny instruktaż dotyczący prawidłowych technik szczotkowania zębów oraz stosowania środków higieny jamy ustnej, takich jak szczoteczki i pasty zawierające fluor. Omawiano znaczenie codziennej profilaktyki w zapobieganiu próchnicy, podkreślając rolę systematycznej i prawidłowej higieny.

Dla lepszego zrozumienia przedstawianych treści, opowiadano dzieciom (3-6 lat) historie o fluorze, który przybierając postać bohatera, stawał się "tarczą" chroniącą nasze szkliwo przed bakteriami. Młodsze dzieci zachęcano nie tylko do samodzielnego szczotkowania, ale także korzystania z pomocy rodzica. 

Dzieciom w wieku szkolnym starano się przybliżyć wpływ bakterii na rozwój choroby próchnicowej oraz istotną rolę fluoru w procesie  remineralizacji.

W kolejnym etapie instruktarz przeprowadzono w formie praktycznej. Najpierw dzieci obserwowały demonstrację technik szczotkowania na modelach, co pozwoliło im lepiej zrozumieć prawidłowe ruchy i sposoby oczyszczania poszczególnych powierzchni zębów. Potem każde dziecko uczestniczyło w indywidualnym instruktażu, podczas którego miało możliwość samodzielnego przećwiczenia zdobytej wiedzy na modelu. Trenowały manualne zdolności, oraz doskonaliły poznaną metodę szczotkowania. Dzieci otrzymały zarówno teoretyczne, jak i praktyczne wsparcie w kształtowaniu właściwych nawyków higienicznych.

Kolejnym z założeń było kształtowanie prawidłowych nawyków żywieniowych oraz rozwijanie świadomości na temat produktów spożywczych szkodliwych i korzystnych dla zdrowia zębów.

W grupie dzieci 3-6 lat przeprowadzano grę polegającą na określeniu czy dany pokarm jest "dobry" czy "zły" dla naszych zębów. Natomiast w grupie starszych dzieci rozmawiano na temat wpływu produktów spożywczych na zdrowie jamy ustnej. Dzieci aktywnie uczestniczyły w dyskusji, odpowiadając na pytania i dzieląc się własnymi spostrzeżeniami. Taka forma zajęć sprzyjała nie tylko utrwaleniu wiedzy, ale także rozwijaniu samodzielnego myślenia i świadomego podejścia do codziennych wyborów żywieniowych.

Do tegorocznych działań profilaktycznych przyłączyła się firma Curaden z grą edukacyjną „Brush Hour”, łączącą instruktaż higieny z zabawą w formie gry planszowej.

Gra ma 6 poziomów dostosowanych do wieku dzieci. W przejrzysty dla sposób wyjaśnia aspekty zdrowia i higieny jamy ustnej, sposoby leczenia, przedstawia wizerunek lekarza dentysty oraz anatomiczne i mikrobiologiczne ciekawostki z zakresu jamy ustnej. Pytania, które pojawiają się w grze dotyczą również prawidłowych nawyków żywieniowych oraz higienicznych, co odgrywa kluczową rolę w walce z próchnicą.

Podczas akcji dzieci zostały podzielone na dwie grupy. Pierwsza grała w grę planszową. Uczestnicy odpowiadali na wylosowane pytania, a za prawidłową odpowiedź zbierali punkty. Dzięki takim działaniom cała klasa była zaangażowana w zorganizowaną lekcję. W trakcie gry poszczególne pytania wzbudziły w dzieciach duże zaciekawienie i inicjowały do zadawania kolejnych, co potwierdzało ich zainteresowanie zajęciami.

Drugi zespół w tym czasie uczestniczył w pokazie szczotkowania zębów na modelu, a później w indywidualnym instruktażu. Każde dziecko otrzymało dla siebie szczoteczkę do zębów, co umożliwiło nam pokazanie odpowiednio dostosowanej do uzębienia metody szczotkowania każdemu z uczestników indywidualnie. Oceniano zdolności manualne oraz korygowano dotychczasowe nawyki, pokazując prawidłowe ruchy szczoteczką. Kierując ręką dziecka tłumaczono, jak dokładnie i precyzyjnie oczyszczać wszystkie powierzchnie zębów, tak aby szczotkowanie było jak najbardziej efektywne. Dzieci chętnie pokazywały, jak dbają o higienę i stosowały się do poleceń instruktorek.

Do przeprowadzenia akcji niezbędna była pomoc nauczycieli, którzy wykazali się dużą chęcią przeprowadzenia kolejnych zajęć. Dodatkowo pozostawioną w klasie grę często wykorzystują na lekcjach wychowawczych i w czasie przerw.

​

Forma szkolenia została bardzo dobrze przyjęta przez dzieci. Nauka poprzez zabawę okazała się lepszym rozwiązaniem niż klasyczna rozmowa. Gra nie tylko dostarczyła wiedzę i rozwiewała wątpliwości, ale również budowała w dzieciach ciekawość. Podczas zabawy mali kursanci chętnie opowiadali o swoich domowych nawykach, co umożliwiło nam na bieżąco korygować ich nieprawidłowe przyzwyczajenia, by zwiększyć efektywność dbania o higienę jamy ustnej.

Po zakończonej akcji, organizatorki otrzymały dużo pozytywnych opinii, zarówno od rodziców, jak i nauczycieli oraz zachętę do ponownego przeprowadzenia warsztatów, co świadczy o pozytywnym odbiorze działań edukacyjnych. Część dzieci zrezygnowała ze swoich dotychczasowych szczoteczek i zaczęła używać tych, które dostały podczas akcji profilaktycznych. Niektórzy rodzice pytali nawet o możliwość zakupu gry na użytek własny.

Podczas ponownej wizyty w tej samej klasie zauważono, że dzieci chętniej odpowiadają na pytania, dzielą się swoimi doświadczeniami w gabinecie, przyznając, że już nie boją się wizyty tak, jak wcześniej, ponieważ miały styczność z osobą z zespołu stomatologicznego.

Uważamy, że bardzo istotne jest to, że dzieci poznają personel stomatologiczny nie w otoczeniu gabinetu, gdzie wiele przedmiotów jest im obcych i potencjalnie nieprzyjemnych, tylko w swojej bezpiecznej przestrzeni w szkole/przedszkolu, gdzie wiedzą, że nic złego nie może im się przydarzyć.

​

W trakcie realizacji projektu zetknięto się z sytuacją, w której część rodziców nie wyraziła zgody na udział swoich dzieci w szkoleniu, pomimo wcześniejszej informacji z planem kursu. W efekcie uczniowie ci, choć wykazywali wyraźne zainteresowanie tematem oraz naszą obecnością, nie mogli w nim uczestniczyć. Zostali poproszeni o opuszczenie sali i udanie się do świetlicy. Było to dla organizatorów szczególnie przykre, ponieważ  dzieci chciały dołączyć do zajęć.

Działanie akcji skierowano nie tylko do najmłodszych, ale również do nauczycieli i rodziców. Należy wierzyć, że profilaktyka zdrowotna wprowadzona we wczesnych latach życia ma ogromne znaczenie nie tylko dla zdrowia obecnego pokolenia, ale także dla przyszłych. Kształtowanie prawidłowych nawyków już od najmłodszych lat wpływa na świadomość zdrowotną, pomaga unikać powikłań wynikających z zaniedbań, a także przyczynia się do poprawy jakości życia w przyszłości. Organizatorzy akcji uważają, że dobrym pomysłem byłoby przeprowadzenie podobnej akcji profilaktycznej dla rodziców (lub rodzica wraz z dzieckiem) w celu szerszego uświadomienia ich o istotnym wpływie profilaktyki. Współpraca dodatkowo z rodzicem mogłaby istotnie zwiększyć ich zaangażowanie w tym zakresie edukacji.

 

    

Wnioski

Dzieci oswajane z wizerunkiem dentysty w swoim środowisku wykazują większą chęć do współpracy w gabinecie i odczuwają mniejszy lęk przed wizytą.

Dzięki takim inicjatywom dzieci uczą się, jak dbać o zdrowie zębów w przyjemny i praktyczny sposób, co może zaprocentować w przyszłości. ​​Profilaktyka to nie tylko ochrona zdrowia, ale też sposób na osiągnięcie pięknego uśmiechu i budowanie pewności siebie.

Przydatne wskazówki odnośnie szczotkowania, zostają przez dzieci wdrożone w domu, a co za tym idzie – edukacja zostaje rozszerzona na całą rodzinę.

Profilaktyka to nie tylko teoria, ale również praktyczne umiejętności, które mogą zapobiegać poważnym problemom zdrowotnym. Powinna być ona fundamentem działań, bo prowadzi  do zmniejszenia frekwencji próchnicy wśród dzieci i młodzieży. Dlatego tak ważne jest, aby dorośli wspierali edukację zdrowotną i uświadamiali sobie jej długofalowe korzyści. Jest to nie tylko inwestycja w zdrowie ich dzieci, ale również krok w stronę zdrowszego społeczeństwa w przyszłości.

Studenckiego Koła Naukowego przy Samodzielnej Pracowni Stomatologii Dziecięcej PUM w Szczecinie

     Zuzanna  Adamowicz, dr n.med. Agnieszka Kus-Bartoszek,

Samodzielnej Pracowni Stomatologii Dziecięcej PUM w Szczecinie