Mapa endodontyczna zębów trzonowych

prof. dr hab. n. med. Mariusz Lipski

Jednym z etapów leczenia endodontycznego jest stworzenie dostępu do jamy zęba, które polega m. in. na usunięciu sklepienia komory. W chwili usuwania tkanek operatorowi ukazuje się tzw. mapa endodontyczna, czyli dno komory o dość zróżnicowanym kształcie, barwie (ujścia kanałów są jakby „połączone” ciemniejszą zębiną – sinawą w odróżnieniu od żółtawej) i specyficznych strukturach. Dzięki tym strukturom lekarz zyskuje orientację, która jest szczególnie potrzebna, gdy ujścia kanałów są częściowo zobliterowane.

Szczególnie bogatą mapę endodontyczną mają zęby trzonowe, co wynika z dużej liczby kanałów, a co się z tym wiąże i ujść kanałowych. Na rycinie 1A przestawiono mapę endodontyczną pierwszego zęba trzonowego szczęki o typowej budowie, tj. mającego 3 kanały korzeniowe. Ich ujścia tworzą tzw. trójkąt Blacka, którego wierzchołek stanowi wejście do kanału podniebiennego, a podstawę wyznaczają kanały policzkowe: bliższy i dalszy. Często w obrębie dna komory jest widoczne ujście kanału dodatkowego (wg niektórych autorów odmiana czterokanałowa występuje częściej niż trzykanałowa). Ujście to jest położone mezjalnie i dopodniebiennie od hipotetycznej linii łączącej ujście kanału policzkowego bliższego i podniebiennego (ryc. 1B). Bardzo podobna mapa endodontyczna charakteryzuje drugi ząb trzonowy szczęki. Wyjątek może dotyczyć kanału bliższego, który znajduje się bliżej hipotetycznej linii łączącej ujście kanału policzkowego bliższego i podniebiennego (trójkąt Blacka sprawia wrażenie spłaszczonego) (ryc. 1C). Niekiedy ujścia trzech kanałów mogą nawet leżeć w jednej linii (ryc. 1D). Ząb siódmy, podobnie jak szósty, może mieć też cztery kanały (ryc. 1E). W piśmiennictwie opisuje się również dwukanałowe zęby siódme (ryc. 1F).

Równie bogatą mapę endodontyczną mają zęby trzonowe żuchwy. W dnie komory tych zębów znajdują się zazwyczaj ujścia 3 kanałów: kanału dalszego i dwóch kanałów bliższych – policzkowego i językowego (ryc. 2A). Jeśli występuje kanał dodatkowy, to znajduje się on w korzeniu dalszym (ryc. 2B). W piśmiennictwie jest również opisywany kanał dodatkowy mezjalny, którego ujście znajduje się w bruździe łączącej kanały bliższe (ryc. 2C). Zęby szóste z reguły mają 3‍‑4 kanały. Natomiast zęby siódme dość często mogą być zębami jedno‍‑ lub 2‍‑kanałowymi (ryc. 2 D, E). Wówczas w dnie komory znajdują się 1 lub 2 ujścia. Gdy w dnie komory jest jedno ujście, należy zawsze sprawdzić, czy w jego głębi nie ma wejść do 2 lub 3 kanałów. Jak wynika z licznych badań, zęby siódme mają często nietypową budowę w postaci kanału typu C.

Poza znajomością anatomii zębów, warunkiem właściwego odczytania mapy endodontycznej jest także odpowiednie oświetlenie i powiększenie (lupa i mikroskop zabiegowy). W celu uwidocznienia ujść można również się posłużyć barwnikami używanymi powszechnie do wybarwiania zębiny próchnicowej. Należy wówczas wkropić do komory barwnik bądź wytuszować jego dno watką nasączoną barwnikiem, a następnie, po upływie co najmniej 1 minuty, wypłukać ją i osuszyć. Z reguły obliterująca ujścia zębina wybarwia się lepiej niż pozostałe tkanki ze względu na mniejszy stopień mineralizacji.

Mapa endodontyczna zębów trzonowych szczęki

Pierwszy ząb trzonowy

A. Odmiana trzykanałowa (1 – ujście kanału podniebiennego, 2 – ujście kanału policzkowego bliższego, 3 – ujście kanału policzkowego dalszego).

Mapa endo 1B

B. Odmiana czterokanałowa (1 – ujście kanału podniebiennego, 2 – ujście kanału policzkowego bliższego, 3 – ujście kanału policzkowego dalszego, 4 – kanał policzkowy dodatkowy).

Drugi ząb trzonowy

C. Odmiana trzykanałowa (1 – ujście kanału podniebiennego, 2 – ujście kanału policzkowego bliższego, 3 – ujście kanału policzkowego dalszego).

D. Odmiana trzykanałowa z kanałami leżącymi prawie na jednej linii (1 – ujście kanału podniebiennego, 2 – ujście kanału policzkowego bliższego, 3 – ujście kanału policzkowego dalszego).

E. Odmiana czterokanałowa (1 – ujście kanału podniebiennego, 2 – ujście kanału policzkowego bliższego, 3 – ujście kanału policzkowego dalszego, 4 – kanał policzkowy dodatkowy).

Mapa endo 1F

F. Odmiana dwukanałowa (1 – ujście kanału podniebiennego, 2 – ujście kanału policzkowego).

Zęby szczęki - średnia długość kanałów i ich liczba
Ząb	Średnia długość kanału (mm)	Liczba kanałów
siekacz przyśrodkowy	23,0	jeden
siekacz boczny	22,5	jeden
kieł	26,0	jeden
pierwszy ząb przedtrzonowy	21,5	dwa (policzkowy i podniebienny) lub rzadko jeden względnie
pierwszy ząb przedtrzonowy	21,5	trzy (jeden podniebienny i dwa policzkowe)
drugi ząb przedtrzonowy	21	jeden lub dwa (policzkowy i podniebienny)
pierwszy ząb trzonowy:
- korzeń policzkowy bliższy	20,0	jeden lub dwa (główny i dodatkowy położony mezjalnie i dopodniebiennie)
- korzeń policzkowy dalszy	19,5	jeden
- korzeń podniebienny	20,5	jeden
drugi ząb trzonowy:
- korzeń policzkowy bliższy	20,0	jeden lub dwa (główny i dodatkowy położony mezjalnie i dopodniebiennie)
- korzeń policzkowy dalszy	19,5	jeden
- korzeń podniebienny	21,0	jeden

Mapa endodontyczna zębów trzonowych żuchwy

Pierwszy ząb trzonowy

A. Odmiana trzykanałowa (1 – ujście kanału dalszego, 2 – ujście kanału bliższego policzkowego, 3 – ujście kanału bliższego językowego).

Mapa endo 2B

B. Odmiana czterokanałowa (1– ujście kanału policzkowego dalszego, 2 – ujście kanału językowego dalszego, 3 – ujście kanału policzkowego bliższego, 4 – ujście kanału policzkowego bliższego).

Mapa endo 2C

C. Odmiana czterokanałowa (1 – ujście kanału dalszego, 2 – ujście kanału policzkowego bliższego, 3 – ujście kanału językowego bliższego, 4 – ujście kanału pośrodkowego bliższego).

Drugi ząb trzonowy

D. Odmiana dwukanałowa (1 – ujście kanału dalszego, 2 – ujście kanału bliższego).

Mapa endo 2E

E. Odmiana jednokanałowa. Kanał może być typu C.

Zęby żuchwy - średnia długość kanałów i ich liczba
Ząb	Średnia długość kanału (mm)	Liczba kanałów
siekacz przyśrodkowy	21,5	jeden lub rzadziej dwa (wargowy i językowy)
siekacz boczny	22	jeden lub dwa (wargowy i językowy)
kieł	25	jeden lub rzadko dwa (wargowy i językowy)
pierwszy ząb przedtrzonowy	22	jeden lub rzadziej dwa (policzkowy i językowy)
drugi ząb przedtrzonowy	21,5	jeden lub rzadko dwa (policzkowy i językowy)
pierwszy ząb trzonowy:
- korzeń bliższy	21,0	dwa (policzkowy i językowy)
- korzeń dalszy	21,0	jeden lub rzadziej dwa (policzkowy i językowy)
drugi ząb trzonowy
- korzeń bliższy	21,0	dwa (policzkowy i językowy) lub rzadko jeden
- korzeń dalszy	21,0	jeden lub rzadko dwa (policzkowy i językowy)