W ostatnim czasie do leczenia dojrzałych zębów stałych z zapaleniem tkanek przyzębia wierzchołkowego wprowadzono regeneracyjne procedury endodontyczne (regenerative endodontic procedures – REPs). Chociaż dostępne są wyniki badań histologicznych na zwierzętach informujące o typie tkanki generowanej w obrębie kanału po zastosowaniu wspomnianych procedur, to w piśmiennictwie brak analogicznych publikacji dotyczących zębów ludzkich z całkowicie zakończonym rozwojem korzeni.

Autorzy niniejszej pracy, złożonej do druku w „Journal of Endodontics”, przedstawili wyniki badania histologicznego tkanek, które pojawiły się w kanałach ludzkich zębów siecznych z dojrzałymi korzeniami, leczonych skutecznie metodą rewitalizacji.

W znieczuleniu nasiękowym z zastosowaniem 1,8 ml chlorowodorku artykainy i 0,012 mg/ml chlorowodorku epinefryny stworzono dostęp do jamy zęba. Następnie, po określeniu badaniem endometrycznym długości kanałów i potwierdzeniu jej zdjęciem rentgenowskim z wprowadzonymi do kanałów narzędziami przystąpiono do ich chemiczno-mechanicznego opracowania. Kanały poszerzono przyszczytowo do rozmiaru 80. Do płukania użyto 1% roztworu podchlorynu sodu. Ostatecznie kanały przepłukano podchlorynem sodu i 5% roztworem EDTA. Aby zapobiec przebarwieniu koron, zabezpieczono zębinę komorową za pomocą systemu łączącego, a następnie umieszczono w kanałach pastę trójantybiotykową uzyskaną w wyniku połączenia doksycykliny, metronidazolu i cyprofloksacyny. Po 3 tygodniach pastę usunięto. W znieczuleniu środkiem niezawierającym wazokonstryktorów spowodowano napływ krwi do światła kanału za pomocą narzędzia wprowadzonego poza otwór wierzchołkowy. Na powstały skrzep założono preparat typu MTA, zamykając czasowo ubytek. Następnego dnia usunięto wypełnienie czasowe i odbudowano koronę zęba materiałem ostatecznym.

Po roku wykonano zdjęcie rentgenowskie. Stwierdzono wygojenie się zmiany zapalnej przy wierzchołku korzenia zęba 11, a w przypadku zęba 21 – znaczne zmniejszenie się ogniska osteolitycznego. Zęby były asymptomatyczne, badanie prądem faradycznym wykazało pozytywną reakcję.

Pacjentka zgłosiła się ponownie po 3 latach i 5 miesiącach z powodu urazu. W wyniku upadku doszło do odłamania koron obu zębów siecznych. Wykonane zdjęcie rentgenowskie wykazało całkowite wygojenie się wcześniejszych zmian zapalnych. W związku ze znaczną utratą tkanek koron podjęto decyzję o leczeniu endodontycznym i odbudowie z zastosowaniem wkładów z kompozytu wzmacnianego włóknem szklanym.

Do leczenia przystąpiono bez znieczulenia w celu stwierdzenia reaktywności tkanki znajdującej się w kanałach. Po ostrożnym usunięciu MTA uzyskano dostęp do kanałów. Podczas sondowania w obu zębach pacjentka odczuwała ból, wystąpiło również krwawienie. W związku z tym wykonano znieczulenie i ostrożnie usunięto fragmenty tkanek, które uformowały się w przestrzeniach kanału, aby móc wykonać badanie histologiczne.

Po określeniu długości roboczej kanałów przystąpiono do ich opracowania. Po osuszeniu wypełniono ostatecznie ich światło. Następnie osadzono w kanałach wkłady z kompozytu wzmacnianego włóknem szklanym i skierowano pacjentkę do zakładu protetyki stomatologicznej w celu wykonania koron.

Tkanki, które usunięto podczas leczenia kanałowego, utrwalono w 10% roztworze formaliny oraz wybarwiono hematoksyliną i eozyną. Uzyskane preparaty oceniono w mikroskopie świetlnym. Dokonano również oceny histochemicznej w celu potwierdzenia obecności naczyń krwionośnych w uzyskanych preparatach. Badanie histologiczne wykazało obecność włóknistej tkanki łącznej i MTA. W preparatach zaobserwowano ponadto małe skupiska tkanki podobnej do kości, a także naczynia krwionośne oraz komórki zapalne. Cement bezkomórkowy stwierdzono na jednym przekroju. Nie wykazano obecności włókien nerwowych i odontoblastów. Badanie histochemiczne potwierdziło obecność naczyń krwionośnych.

Wnioski

W wyniku zastosowania metody rewitalizacji w kanałach zębów z zakończonym rozwojem pojawia się tkanka o budowie zbliżonej do obserwowanej w przypadku zębów niedojrzałych. Jest to tkanka łączna włóknista zawierająca skupiska tkanki podobnej do kości. Jest ona unaczyniona i podobnie jak w przypadku zębów niedojrzałych może zawierać komórki świadczące o toczącym się stanie zapalnym.

dr n. zdr. Włodzimierz Dura

Katedra i Zakład Stomatologii Przedklinicznej i Endodoncji Przedklinicznej PUM w Szczecinie