Streszczenie
Wstęp. Badania materiału szkieletowego poszerzają współczesną wiedzę o życiu ludzi w różnych okresach prehistorycznych i historycznych.
Cel. Celem pracy była ocena stanu uzębienia osobników w wieku rozwojowym z cmentarzyska datowanego na I-III w. n.e., według archeologów związanego z ludnością kultury wielbarskiej.
Cel. Celem pracy była ocena stanu uzębienia osobników w wieku rozwojowym z cmentarzyska datowanego na I-III w. n.e., według archeologów związanego z ludnością kultury wielbarskiej.
Materiał i metody. Materiał badany stanowił zbiór 14 czaszek z cmentarzyska w Kowalewku, w powiecie Oborniki Wielkopolskie. Badanie materiału kostnego zostało przeprowadzone przez lekarzy stomatologów objętych wcześniej kalibracją. Ocenę przeprowadzono w świetle sztucznym za pomocą wzroku i zgłębnika stomatologicznego. Odnotowywano liczbę i rodzaj zębów, obecność ubytków próchnicowych, utratę przyżyciową i pośmiertną zębów, zaburzenia mineralizacji, zmiany kostne części twarzowej czaszki świadczące o przebytym odzębowym procesie zapalnym. Na podstawie zebranych danych przedstawiono lokalizację ubytków próchnicowych oraz obliczono wskaźniki frekwencji i intensywności próchnicy.
Wyniki. Ogółem oceną objęto 71 zębów mlecznych i 126 stałych. Największa liczba zbadanych zębów występowała w prawym kwadrancie szczęki, a najmniejsza w lewym kwadrancie żuchwy. Utratę pośmiertną 15 zębów stwierdzono u 4 osobników. Frekwencja próchnicy w populacji dziecięcej z okresu rzymskiego wynosiła 21,4%. Zastosowany do oceny intensywności próchnicy wskaźnik zębowy p-z (średnia liczba zębów z próchnicą u osobnika) w materiale szkieletowym kształtował się na poziomie 2,3. U żadnego osobnika nie odnotowano zaburzeń budowy tkanek zmineralizowanych zębów o charakterze hipoplazji szkliwa,zmian zapalnych w obrębie kości szczęk ani utraty przyżyciowej zębów.
Wnioski. W badanym materiale kopalnym osobników w wieku rozwojowym pochodzącym z początków naszej ery, podobnie jak w czasach współczesnych, stwierdza się obecność zmian o charakterze choroby próchnicowej.
Wyniki. Ogółem oceną objęto 71 zębów mlecznych i 126 stałych. Największa liczba zbadanych zębów występowała w prawym kwadrancie szczęki, a najmniejsza w lewym kwadrancie żuchwy. Utratę pośmiertną 15 zębów stwierdzono u 4 osobników. Frekwencja próchnicy w populacji dziecięcej z okresu rzymskiego wynosiła 21,4%. Zastosowany do oceny intensywności próchnicy wskaźnik zębowy p-z (średnia liczba zębów z próchnicą u osobnika) w materiale szkieletowym kształtował się na poziomie 2,3. U żadnego osobnika nie odnotowano zaburzeń budowy tkanek zmineralizowanych zębów o charakterze hipoplazji szkliwa,zmian zapalnych w obrębie kości szczęk ani utraty przyżyciowej zębów.
Wnioski. W badanym materiale kopalnym osobników w wieku rozwojowym pochodzącym z początków naszej ery, podobnie jak w czasach współczesnych, stwierdza się obecność zmian o charakterze choroby próchnicowej.
Abstract
Introduction. Studies of skeletal material widen modern knowledge about people’s life in various prehistoric and historical periods.
Aim. The aim of the study was to evaluate the dentition of individuals in the developing years taken from a cemetery dated to be during the years dated I-III AD, according to archeologists connected with peoples of Wielbark culture.
Introduction. Studies of skeletal material widen modern knowledge about people’s life in various prehistoric and historical periods.
Aim. The aim of the study was to evaluate the dentition of individuals in the developing years taken from a cemetery dated to be during the years dated I-III AD, according to archeologists connected with peoples of Wielbark culture.
Materials and methods. The material examined consisted of a collection of 14 skulls from the cemetery in Kowalewko, region of Oborniki Wielkopolskie. Examination of bone material was carried out by dentists and included previous calibration. Evaluation was carried out under artificial light with the help of natural sight and a dental probe. Noted were the number and type of teeth, the presence of carious cavities, loss of teeth during life and after death, disturbances in mineralisation, bony changes in the facial skeleton that are evidence of an inflammatory process proceeding from the teeth. On the basis of data collected there was shown to be a localization of carious cavities and calculation was made of the indices of frequency and intensity of caries.
Results. In total the study involved 71 decidous teeth and 126 permanent. The largest number of examined teeth were found in the right quadrant of the maxilla and the smallest in the left quadrant of the mandible. A post mortem loss of 15 teeth was found in 4 individuals. The frequency of caries in the child population from the Roman period was 21.4%. Using this for the evaluation of intensity of caries index p-z (mean number of teeth with caries per individual) in skeletal material formed itself on the level of 2.3. In no individual were there noted any disturbances of the structure of the mineralized tooth tissues of a character of enamel hypoplasia, inflammatory changes in the region of the maxillary bones nor any loss of teeth during life.
Conclusions. In the material that was dug up of individuals in the developing years, coming from the beginning of our era, just like in modern times, there is found to be the presence of changes of a character that is of caries disease.
Results. In total the study involved 71 decidous teeth and 126 permanent. The largest number of examined teeth were found in the right quadrant of the maxilla and the smallest in the left quadrant of the mandible. A post mortem loss of 15 teeth was found in 4 individuals. The frequency of caries in the child population from the Roman period was 21.4%. Using this for the evaluation of intensity of caries index p-z (mean number of teeth with caries per individual) in skeletal material formed itself on the level of 2.3. In no individual were there noted any disturbances of the structure of the mineralized tooth tissues of a character of enamel hypoplasia, inflammatory changes in the region of the maxillary bones nor any loss of teeth during life.
Conclusions. In the material that was dug up of individuals in the developing years, coming from the beginning of our era, just like in modern times, there is found to be the presence of changes of a character that is of caries disease.
Hasła indeksowe: materiał szkieletowy, okres rzymski, wiek rozwojowy, próchnica zębów
Key words: skeletal material, roman period , developmental age, dental caries
PIŚMIENNICTWO
1. Kwiatkowska B., Nowakowski D.: Charakterystyka antropologiczna szczątków kostnych z cmentarza przy kościele św. Marii Magdaleny we Wrocławiu (XVI-XVIII w.). Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Przyrodniczego
we Wrocławiu. Biologia i Hodowla Zwierząt, 2011, 63,583, 25-43.
2. Dąbrowski P., Domagała Z., Kurlej W. i wsp.: Dental caries and calculus in an early medieval population of Prząsław (11-12th century), Jędzrzejów municipality, Świętokrzyskie province, Poland. Health and Wellness,
2015, 2, 23-38.
3. Kurt W.A., Rossbach A.: Nothing in nature is as consistent as change. Front. Oral Biol., 2009, 21, 190-196.
4. Rataj-Kulmacz A., Gerreth K.: Metody oceny odontologicznej w medycynie sądowej. Mag. Stomatol. 2011, 21, 9, 52-58.
5. Staniowski T., Dąbrowski P., Gawlikowska-Sroka A.: Próchnica zębów stałych u średniowiecznych mieszkańców Wrocławia. Ann. Acad. Med. Stetin., Roczniki Pomorskiej Akademii w Szczecinie, 2011, 57, 82-87.
6. Rewekant A., Segieda S.: Wyniki badań antropologicznych szczątków kostnych ludności kultury wielbarskiej pochowanej na cmentarzysku w Kowalewku, gm. Oborniki. [w:] Archeologiczne badania ratownicze wzdłuż trasy gazociągu tranzytowego, t. III, Wielkopolska, cz. 3, M. Chłodnicki (red.), Wydawnictwo PAN, Poznań 2001, 425-436.
7. Corbett M.E., Moore W.J.: Distribution of dental caries in ancient British populations. I. Anglo-Saxon period. Caries Res., 1971 10, 401-414.
8. Torlińska-Walkowiak N.: Ocena starcia zębów mlecznych u dzieci żyjących w okresie średniowiecza i współcześnie. Rozprawa doktorska, Uniwersytet Medyczny, Poznań 2009.
9. Caglar E., Kuscu O.O., Sandalli N., Ari I.: Prevalence of dental caries and tooth wear in a Byzantine population ( 13th c.A.D.) from northwest Turkey. Arch. Oral Biol., 2007, 52, 12, 1136-1145.
10. Steckel R.H., Larsen C.S., Sciulli R.W., Walker P.L.: The global history of health project. Data collection codebook 2005. http://global.sbs.ohiostate.edu/global.php
11. Muller A., Hussein K.: Meta-analysis of teeth from European populations before and after the 18th century reveals a shift towards increased prevalence of caries and tooth loss. Arch. Oral Biol., 2017, 73, 7-15.
12. Borysewicz-Lewicka M., Otocki P.: Próchnica zębów u średniowiecznej ludności z cmentarzyska Garbary. Przegl. Antropol.,1978, 44, 427-431.
13. Torlińska-Walkowiak N., Jerszyńska B.: Research report: estimation of the frequency of dental caries in children living in the Middle Ages in Cedynia, Poland. Anthropologie – International Journal of the Science, 2011, 49, 2,185-191.
14. Borysewicz M., Otocki P.: Próchnica zębów u dawnej ludności ze Słaboszewa, Kołobrzegu i Chełmskiej Góry (XII- XVIII w.). Przegl. Antropol., 1975, 41, 311-330.
15. Lang J., Birkenbeil S., Bock S. i wsp.: Dental enamel defects in German medieval and early-modern-age populations. Anthropol. Anz., 2016, 73, 4, 343-354.
16. Ravindran R.., Saji A.M.: Prevalence of the developmental defects of the enamel in children aged 12-15 years in Kollam district. J. Int. Soc. Prev. Community Dent., 2016, 6, 1, 28-33.
1. Kwiatkowska B., Nowakowski D.: Charakterystyka antropologiczna szczątków kostnych z cmentarza przy kościele św. Marii Magdaleny we Wrocławiu (XVI-XVIII w.). Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Przyrodniczego
we Wrocławiu. Biologia i Hodowla Zwierząt, 2011, 63,583, 25-43.
2. Dąbrowski P., Domagała Z., Kurlej W. i wsp.: Dental caries and calculus in an early medieval population of Prząsław (11-12th century), Jędzrzejów municipality, Świętokrzyskie province, Poland. Health and Wellness,
2015, 2, 23-38.
3. Kurt W.A., Rossbach A.: Nothing in nature is as consistent as change. Front. Oral Biol., 2009, 21, 190-196.
4. Rataj-Kulmacz A., Gerreth K.: Metody oceny odontologicznej w medycynie sądowej. Mag. Stomatol. 2011, 21, 9, 52-58.
5. Staniowski T., Dąbrowski P., Gawlikowska-Sroka A.: Próchnica zębów stałych u średniowiecznych mieszkańców Wrocławia. Ann. Acad. Med. Stetin., Roczniki Pomorskiej Akademii w Szczecinie, 2011, 57, 82-87.
6. Rewekant A., Segieda S.: Wyniki badań antropologicznych szczątków kostnych ludności kultury wielbarskiej pochowanej na cmentarzysku w Kowalewku, gm. Oborniki. [w:] Archeologiczne badania ratownicze wzdłuż trasy gazociągu tranzytowego, t. III, Wielkopolska, cz. 3, M. Chłodnicki (red.), Wydawnictwo PAN, Poznań 2001, 425-436.
7. Corbett M.E., Moore W.J.: Distribution of dental caries in ancient British populations. I. Anglo-Saxon period. Caries Res., 1971 10, 401-414.
8. Torlińska-Walkowiak N.: Ocena starcia zębów mlecznych u dzieci żyjących w okresie średniowiecza i współcześnie. Rozprawa doktorska, Uniwersytet Medyczny, Poznań 2009.
9. Caglar E., Kuscu O.O., Sandalli N., Ari I.: Prevalence of dental caries and tooth wear in a Byzantine population ( 13th c.A.D.) from northwest Turkey. Arch. Oral Biol., 2007, 52, 12, 1136-1145.
10. Steckel R.H., Larsen C.S., Sciulli R.W., Walker P.L.: The global history of health project. Data collection codebook 2005. http://global.sbs.ohiostate.edu/global.php
11. Muller A., Hussein K.: Meta-analysis of teeth from European populations before and after the 18th century reveals a shift towards increased prevalence of caries and tooth loss. Arch. Oral Biol., 2017, 73, 7-15.
12. Borysewicz-Lewicka M., Otocki P.: Próchnica zębów u średniowiecznej ludności z cmentarzyska Garbary. Przegl. Antropol.,1978, 44, 427-431.
13. Torlińska-Walkowiak N., Jerszyńska B.: Research report: estimation of the frequency of dental caries in children living in the Middle Ages in Cedynia, Poland. Anthropologie – International Journal of the Science, 2011, 49, 2,185-191.
14. Borysewicz M., Otocki P.: Próchnica zębów u dawnej ludności ze Słaboszewa, Kołobrzegu i Chełmskiej Góry (XII- XVIII w.). Przegl. Antropol., 1975, 41, 311-330.
15. Lang J., Birkenbeil S., Bock S. i wsp.: Dental enamel defects in German medieval and early-modern-age populations. Anthropol. Anz., 2016, 73, 4, 343-354.
16. Ravindran R.., Saji A.M.: Prevalence of the developmental defects of the enamel in children aged 12-15 years in Kollam district. J. Int. Soc. Prev. Community Dent., 2016, 6, 1, 28-33.
.
