MS 2020; 12: 88-92.

dr n. społ. Milena Marczak

W ostatnich latach coraz częściej mówi się o wielospecjalistycznym leczeniu pacjenta w gabinecie stomatologicznym. Plan leczenia uwzględnia nie tylko współpracę kilku specjalistów w ramach leczenia stomatologicznego jak na przykład chirurg, protetyk, ortodonta. Obecnie przy planowaniu leczenia powszechne stają się konsultacje oraz wspólne prowadzenie leczenia ze specjalistami spoza obszaru stomatologii. Przykładem
jest fizjoterapeuta, który obecnie pracuje w wielu gabinetach stomatologicznych, prowadząc między innymi terapię pacjentów z zaburzeniami czynnościowymi narządu żucia.

Jednak w Polsce współpraca pomiędzy dentystą a psychologiem w zasadzie nie występuje. A szkoda. Jeśli się zastanowimy, w jakich problemach psycholog może wspomóc leczenie stomatologiczne, to zwykle myślami wybiegamy w kierunku zarządzania placówką medyczną i wyzwań w obszarze zarządzania zespołem. Coraz częściej na rynku pojawiają się kursy z zakresu komunikacji z pacjentem, jednak zwykle ograniczają się one do przedstawienia planu leczenia. Najczęściej nie są też prowadzone przez psychologa, tylko przez specjalistów z dziedziny marketingu. Tak też można, ale każdy specjalista patrzy na ten sam problem z innej strony. Proponuje też inne rozwiązania. Warto też zaznaczyć, że dentyści, którzy przyjmują w gabinetach dzieci, wskazują, że psycholog przydałby się do opanowania trudnych zachowań dzieci i ich rodziców.

Wspomniane tematy są bardzo ważne i stanowią podstawowe problemy z zakresu stomatologii i psychologii, z którymi mierzysz się codziennie. Do tej listy dodam jeszcze kilka obszarów, w zakresie których pomoc psychologa może usprawnić twoją pracę oraz pomóc pacjentowi wyzbyć się lęku przed wizytą w gabinecie.

Jak psycholog może usprawnić pracę dentysty?

I: Komunikacja w zespole i zarządzanie zespołem
Jest to obszar popularny i rozwijany na kursach. Często prowadzony jest przez coachów, którzy koncentrują się na motywowaniu klientów do osiągania zamierzonych celów. Rzadko są oni psychologami, więc mają też inne techniki i możliwości pracy.
Psycholog poprzez obserwację pracy zespołu oraz zgłaszane przez poszczególnych pracowników problemy jest w stanie wskazać nie tylko trudności komunikacyjne, ale też ich przyczyny, których uświadomienie i rozwiązanie jest w stanie usprawnić pracę zespołu, a komunikację w gabinecie wznieść na wyższy poziom. Trzeba pamiętać, że przyczyna trudności w pracy zespołu czy zarządzania nim nie musi być widoczna na pierwszy rzut oka. Psycholog, dzięki wiedzy o procesach rozwojowych i psychicznych jest w stanie spojrzeć na poszczególnych pracowników całościowo – w końcu geneza wielu konfliktów czy trudności w komunikacji nie tkwi w gabinecie stomatologicznym, ale poza nim. Każdy pracownik ma swoją rodzinę i problemy, które często nakładają się na stres i trudności w pracy.

II: Określenie cech osobowości dentysty
Myślę, że może to być dla wielu osób nowość, ale diagnoza osobowości na studiach lub już po rozpoczęciu pracy jest bardzo przydatna. Warto znać swoje mocne i słabe strony, jeśli chodzi o takie obszary funkcjonowania, jak: otwartość na nowe doświadczenia, ekstrawersja czy neurotyczność (lęk, nadwrażliwość, nieśmiałość). Na podstawie kwestionariusza psycholog stwierdza między innymi, na jakich obszarach czujesz się dobrze i potrzebujesz, aby działo się wokół ciebie więcej, mocniej i szybciej. A na jakich wolisz się wycofać. Te informacje możesz wykorzystać, aby wybrać specjalizację, która będzie odpowiadać twojej psychice – inne cechy osobowości przeważają u chirurgów stomatologicznych, a inne u endodontów. Cechy osobowości wpływają też na twój system pracy i komunikację. Jeśli będziesz znać ich podłoże, łatwiej ci będzie ułożyć sobie pracę tak, aby nie męczyć się psychicznie i mniej stresować.

III: Diagnoza reakcji na stres i trening radzenia sobie z nim
Stres jest nieodłącznym elementem pracy każdego, kto pracuje z drugim człowiekiem. Wpływa on na pogorszenie twojego stanu psychicznego, ale i zdrowia. Silnie upośledza układ odpornościowy. Dlatego niezwykle ważne w twojej pracy jest określenie, w jaki sposób reagujesz na sytuacje stresowe oraz jakie sytuacje czy bodźce go u ciebie wywołują. Psycholog dzięki wywiadowi i kwestionariuszowi jest w stanie określić, w jaki sposób reagujesz na stres. A także podpowiedzieć ci, czy twoje reakcje są skuteczne, czy może powinieneś nauczyć się rozpoznawać moment wzrostu stresu oraz nauczyć się skutecznie kontrolować go w gabinecie.

IV: Wypalenie zawodowe
To temat, który wciąż jest za mało podejmowany w rozmowach dentystów. A jesteście grupą zawodową szczególnie narażoną na wypalenie. Jego przyczyną jest stres, praca z ludźmi oraz wykonywanie tej samej pracy przez dłuższy okres z jednoczesnym niedocenieniem jej efektów przez innych. Zmęczenie fizyczne, emocjonalne i psychiczne, którego doświadcza większość z was, po pewnym czasie przechodzi w rezygnację, brak zaangażowania w wykonywaną pracę oraz zwątpienie we własne umiejętności i kompetencje. W efekcie tego zaniedbujesz pacjentów, a ci szukają wtedy innego gabinetu. Ta sytuacja może doprowadzić do rozwoju depresji. Dlatego warto poznać techniki redukcji napięcia emocjonalnego i mięśniowego – relaksację. Psycholog może zdiagnozować przejawy wypalenia, a jeśli widać już jego skutki dobierze do twoich potrzeb i możliwości odpowiednie techniki pracy z psychiką i ciałem, aby były jak najbardziej efektywne.

V: Rozwój pewności siebie i budowanie autorytetu w oczach pacjenta
Jest to obszar niezwykle ważny dla młodych dentystów, rozpoczynających pracę w zawodzie oraz budujących swoją renomę i rozpoznawalność nazwiska. Natomiast musimy pamiętać, że niektóre atrybuty autorytetu są już dane – dentysta to lekarz w białym fartuchu, który może wystawić receptę, więc należy mu się szacunek. W ten stereotypowy sposób myśli część pacjentów. Jednak atrybuty te nie są wystarczające, aby pacjent ci zaufał i do ciebie wracał. Nad zaufaniem oraz pewnością siebie trzeba pracować. W tych obszarach może pomóc zarówno psycholog, jak i coach.

VI: Komunikacja z pacjentem
Obszar niezwykle ważny i skomplikowany. Tutaj musimy uwzględnić dwie strony relacji – dentystę i pacjenta. Każdy z nich ma inny poziom wiedzy, inne oczekiwania, inne przekonania. Czasami trudno jest dojść do porozumienia. W ten obszar włączamy zarówno motywowanie pacjenta do leczenia stomatologicznego, jak i przedstawianie planu leczenia oraz odpowiadanie na pytania zadawane przez pacjenta. Komunikacja obejmuje również wszystkie znaki niewerbalne, które przekazujesz pacjentowi swoim zachowaniem, a których nie zawsze jesteś świadomy. Warto skorzystać z kursów prowadzonych przez psychologów i książek psychologicznych o tematyce komunikacji. Możesz nauczyć się, jak lepiej nawiązywać relację z pacjentem, jak reagować na niespodziewane zachowania z jego strony, jak odpowiadać na trudne dla ciebie pytania – na przykład wycenianie leczenia, tłumaczenie, dlaczego należy wykonać akurat takie procedury. Komunikacja to również umiejętne zadawanie pytań. Dzięki niej budujesz relacje z pacjentem oraz kształtujesz jego zaufanie do siebie.

VII: Stawianie granic w gabinecie
Myślę, że od tego powinny się zaczynać zajęcia z psychologii na studiach stomatologicznych. Chodzi tutaj o ustalenie pewnych zasad, których przestrzega nie tylko dentysta, ale przede wszystkim pacjent. Zasady są ustalane indywidualnie przez każdego dentystę w zależności od metod pracy, doświadczenia i osobowości. Granice i zasady są po to, aby zabieg przeprowadzany był w komfortowych dla wszystkich warunkach Natomiast pacjenci chętnie te granice przekraczają – szczególnie rodzice, którzy przychodzą z dziećmi. Musimy pamiętać, że trudne sytuacje, które zdarzają się w gabinecie, jak komentowanie przez rodzica twojej pracy, wypowiadanie słynnych słów „pani doktor nic nie będzie robić” czy przenoszenie swojego lęku na dziecko, wynika po prostu z ich niewiedzy. Jeśli nie wiesz, że te granice muszą być określone i przestrzegane dla wspólnego dobra oraz nie wiesz, w jaki sposób zacząć je respektować, powinieneś nawiązać współpracę z psychologiem. Pomoże on określić przyczyny problemów z granicami oraz podpowie, w jaki sposób nauczyć się kontrolować ich wyznaczanie oraz utrzymywanie. Pamiętajmy, że te granice są dla wspólnego dobra – twojego i pacjenta.

VIII: Praca z dzieckiem i rodzicem
Nie każdy przyjmuje w gabinecie dzieci i jest to w pełni zrozumiałe. Przyjmowanie małych pacjentów jest tym trudniejsze, że oprócz dziecka z niedojrzałymi procesami emocji i rozumienia sytuacji mamy też dorosłego, który często utrudnia wizytę. Przyjmowanie dzieci wymaga odpowiedniego podejścia, umiejętności komunikacji i wzbudzania przyjaznej, bezpiecznej atmosfery. Nie każdy dentysta się tu odnajduje i to jest jak najbardziej normalne. Warto jednak pójść na szkolenie psychologiczne dotyczące tematyki rozwoju dzieci, by lepiej rozumieć potrzeby oraz reakcje małych pacjentów, które wynikają z etapu rozwoju, na jakim się znajdują.

IX: Praca z pacjentem trudnym
Pod tym pojęciem każdy dentysta może umieścić dowolny przymiotnik lub epitet określający zachowanie, które utrudnia pracę i powoduje stres oraz dyskomfort. To może być pacjent roszczeniowy, awanturujący się, mający własne zdanie (nie zawsze właściwe). Ale może być to również pacjent lękliwy, bojący się, zestresowany. Zwykle mówimy, że pacjent był trudny, jeśli nie poradziliśmy sobie z nim lub gdy wywołał w nas duży stres. Jeśli takich pacjentów masz dużo, warto skonsultować się z psychologiem – diagnoza naszych
trudności, nauka komunikacji, budowanie pewności siebie – na tym nigdy nie stracisz.

X: Pacjent psychosomatyczny
W ostatnich latach coraz więcej pacjentów jest diagnozowanych jako psychosomatyczni. Są to pacjenci, u których problemy psychologiczne manifestują się w postaci objawów fizycznych lub czynnościowych. Mogą to być między innymi. pacjenci bólowi albo pacjenci z zaburzeniami czynnościowymi narządu żucia. Warto posiadać wiedzę na temat diagnozy różnicowej pacjentów, u których psychika może zaostrzać objawy lub ich subiektywną ocenę. Wiedza ta pomoże ci postawić właściwą diagnozę oraz wprowadzić optymalny proces leczenia, uwzględniający psychikę pacjenta. Jest to niezwykle istotne, ponieważ często to ty jesteś osobą, informującą pacjenta, że jego zły stan zdrowia, który zdradza stan zębów, może wynikać z problemów psychologicznych – stresu, depresji, lęku, katastrofizowania.

XI: Pacjent z zaburzeniami psychicznymi i neuropsychologicznymi
Pacjent z zaburzeniami psychicznymi może nie różnić się niczym szczególnym od innych pacjentów odwiedzających twój gabinet. Wielu pacjentów nie ma pojęcia, że obecnie lub w przeszłości doświadczało problemów psychicznych, których rozwinięcie wpłynęło na ich stan zdrowia. Z tego powodu powinieneś posiadać ogólną wiedzę dotyczącą zaburzeń psychicznych, które mogą wpłynąć między innymi na ocenę stanu zdrowia przez pacjenta oraz na twoje podejście do procesu leczenia. Jest to ważne, ponieważ tacy pacjenci mogą nie mieć wglądu w swój stan lub zgłaszane przez nich objawy są generowane na tle neurologicznym lub psychologicznym. Z tego powodu tym pacjentom nie będziesz w stanie pomóc. Pacjenci mogą zgłaszać objawy bólowe, mogą mieć trudności w adaptacji po leczeniu chirurgicznym, protetycznym, implantologicznym, ortodontycznym. A ty bez wiedzy o istnieniu między innymi zespołu Münchausena, zaburzeń występujących pod postacią somatyczną, jak hipochondria i somatyzacja czy zespołu zgryzu fantomowego możesz podjąć się długotrwałego i kompleksowego leczenia pacjenta, które nie przyniesie oczekiwanych efektów. Wywoła natomiast twoją frustrację, roszczeniowość pacjenta oraz pozwy sądowe o błędy w sztuce.

Podsumowanie
Musimy pamiętać, że powyższa lista nie jest zamknięta. Można do niej dodać jeszcze kilka innych, przydatnych
dentyście psychologicznych obszarów. Nie oznacza ona również, że potrzebujesz natychmiast rozwijać się w każdym obszarze na 100%. Trzeba podejść do tego z głową. Przecież masz swoje własne zasoby psychiczne – cechy osobowości, temperamentu, wiedzę i doświadczenie zawodowe, ale również doświadczenie życiowe, które z powodzeniem wykorzystujesz w pracy w gabinecie. To normalne, że niektóre obszary twoich zdolności psychologicznych są słabsze. Inne natomiast są mocne i kompensują braki. Warto zastanowić się, które z wymienionych obszarów mogą ci się przydać w codziennej pracy z pacjentami, na jakich odczuwasz braki albo chciałbyś się dodatkowo rozwinąć. Warto to zrobić, ponieważ poprawiasz wtedy własny komfort psychiczny w pracy oraz lepiej opiekujesz się pacjentem pod względem całościowym.