Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem koncentracji uwagi (ADHD) jest jednym z najczęściej diagnozowanych zaburzeń neurorozwojowych u dzieci. Charakteryzuje się  przede wszystkim:

• nadmierną aktywnością,
• nieprawidłowym modulowaniem zachowania z wyraźnym brakiem uwagi i trwałego zaangażowania w wykonywane zadania,
• lekkomyślnością w podejmowaniu decyzji,
• impulsywnością,
• skłonnością do ulegania wypadkom i narażaniem się na kłopoty,
• częstym łamaniem zasad i norm,
• często występują również zaburzenia procesów poznawczych,
• do wtórnych objawów należą zachowania dyssocjale i niska samoocena.

Russel A. Barkley (1) opracował neuropsychologiczną koncepcję, tłumaczącą mechanizm zaburzonego zachowania u dzieci z ADHD. Według Barkleya głównym powodem większości problemów w zachowaniu dzieci z ADHD jest zaburzony proces hamowania przez zbyt niski poziom dopaminy. Dereguluje ona wybrane funkcje wykonawcze, co w konsekwencji osłabia kontrolę motoryczną (2).

Z badań przeprowadzonych przez Klassen i Miller (3) wynika, że jakość życia związanego ze zdrowiem dzieci z ADHD jest gorsza niż u dzieci normatywnych, również w obszarze zdrowia jamy ustnej i próchnicy.

Wizyta dziecka z ADHD u stomatologa może być trudna zarówno dla samego dziecka, które może odczuwać lęk przed nieznanym, jak i dla rodziców, a także dla specjalisty. Dziecko z nadpobudliwością psychoruchową może mieć trudność z dostosowaniem się do panujących zasad w gabinecie. Nowy sprzęt, który go otacza, może budzić jego ciekawość i rozpraszać go. Konieczność wyjścia na ekspozycję w postaci otwarcia buzi i utrzymania jej przez dłużą chwilę może budzić dyskomfort u małego pacjenta i powodować zachowania agresywne lub opozycyjne.
Żeby jak najlepiej przygotować dziecko neuroatypowe do wizyty u stomatologa i poradzić sobie z ewentualnymi problemami możemy zastosować kilka strategii, które mogą pomóc zniwelować dyskomfort u dziecka i napięcie u rodziców:

• Rozmowa i przygotowanie – dzieci z ADHD są często bardzo ciekawe świata, trudno usiedzieć im w miejscu i mają bardzo dużą potrzebę „badania” otaczającej ich rzeczywistości. Dlatego na początku przed wizytą u stomatologa warto wprowadzić ich w temat wizyty. Opowiedzieć na czym będzie polegała, co dziecko może tam zastać, jakie panują tam normy i zasady. Można do tego wykorzystać książeczki i bajki edukacyjne. Można również z młodszym dzieckiem podczas takiej rozmowy wykorzystać elementy zabawy, w której dziecko jest stomatologiem, a my lub np. miś pacjentem, który musi słuchać naszego małego specjalisty.
• Zaplanowanie wizyty – dzieci z deficytem koncentracji uwagi i nadpobudliwością często lepiej funkcjonują w godzinach porannych, gdy nie są przebodźcowane i zmęczone, a ich układ nerwowy jest bardziej stabilny niż po całym dniu wrażeń. Dlatego warto ustalić dzień i godzinę wizyty w takim gabinecie, w których dziecko będzie czuło się bardziej komfortowo i będzie mu łatwiej dokonać autoregulacji podczas wizyty.
• Rozmowa ze specjalistą – przed umówieniem wizyty warto porozmawiać ze stomatologiem, dopytać, czy gabinet jest życzliwy dzieciom neuroróżnorodnym i ustalić strategię działania podczas ewentualnego kryzysu. Dziecko z ADHD często są poddane mocnej kontroli i krytyce, dlatego warto ustalić ze stomatologiem, czy dziecko będzie mogło kontrolować wizytę, np. poprzez podnoszenie rączki do góry, gdy go zaboli lub zadawać pytania, na które na pewno uzyska odpowiedź.
• Cierpliwość – idąc z dzieckiem do stomatologa nie planujmy innych, ważnych rzeczy po wizycie. Skupmy się na tu i teraz – z uważnością i cierpliwością dla dziecka. Nie powinniśmy poganiać ani dziecka, ani stomatologa. Warto również po wizycie wykorzystać ten czas na wzmocnienie i celebrowanie u dziecka każdego postępu. Nawet jeśli nie udało się wykonać w pełni zaplanowanych czynności i zabiegów, pochwalmy dziecko za sam wysiłek i staranie.
• Nic na siłę – nawet jeśli dziecko obiecało, że otworzy buzie, zna wszystkie normy i zasady, przepracowaliśmy z nim w domu wizytę, może się tak zdarzyć, że nie będzie chciało współpracować. Wówczas powinniśmy odpuścić. Ważne jest to, żeby nie wywierać na dziecku presji i poczucia winy czy wstydu. Postarajmy się zakończyć wizytę dla małego pacjenta miło, gratulując mu, że przyszedł, usiadł na fotelu i porozmawiał z dentystą. Pozwólmy dziecku pobyć chwilę w gabinecie bez stresu i napięcia. Dentysta może wówczas opowiedzieć jaki sprzęt do czego służy i zademonstrować (jeśli dziecko pozwoli) np. na jego rączce, niektóre z urządzeń. Po takiej wizycie warto umówić się na kolejną np. z niepisaną zasadą, że następnym razem tylko otworzy buzie, ale stomatolog nic nie będzie robił tylko obejrzy ząbki lustereczkiem (można takie lustereczko zakupić i bawić się nim w domu). Czasami małe kroki i poczucie bezpieczeństwa i kontroli pozwala dziecku w późniejszym etapie – ale w zgodzie z własnymi potrzebami – przyzwyczaić się do wizyt u stomatologa.

Najważniejsze jest podejście systemowe, w którym stomatolog współpracuje z rodzicem i obie strony wykazują się empatią i cierpliwością w stosunku do dziecka, wspierając go i motywując do kolejnych wizyt w sposób pozytywny i podążający za jego potrzebami.

doktor nauk społecznych, psycholog, pedagog, socjoterapeutka, specjalistka od przeciwdziałania przemocy w rodzinie oraz terapeutka rodzin i par. Absolwentka Uniwersytetu Dolnośląskiego DSW oraz Uniwersytetu SWPS. Od 14 lat pracuje w obszarze edukacyjnym i pomocowym.

 

1. Barkley RA. Behavoral inhibition, sustained attention, and executive functions:   constructing a unifying theory od ADHD. 1997; Psychol. Bull.;121, 65-94

2. Barkley RA. Attention-deficit hyperactivity disorder, fourth edition: A handbook for diagnosis and treatment. 2014; New York:Guilford.

3. Klassen AF, Miller A, Fine S. Health-related quality of life in children and adolescents who have a diagnosis of attention-deficit/hyperactivity disorder. 2024; Peediatrics Nov; 114(5), 541-547