Ten czarny scenariusz często potwierdzają badania – zdjęcie rentgenowskie lub rezonans magnetyczny. Zapada „wyrok”: zmiany zwyrodnieniowe, skrzywienie kręgosłupa, dyskopatia. Słowem – musi boleć. W tej sytuacji, jak sądzi wielu, pozostaje już tylko przyjmowanie leków przeciwbólowych, masaże i oczekiwanie na emeryturę, kiedy będzie można wreszcie zrzucić jarzmo pracy w niewygodnej pozycji. Zmiany w obrębie kręgosłupa nie są jednak równoznaczne z byciem skazanym na ból.

Podobnie jak w wielu innych przypadłościach, także w przypadku chorego kręgosłupa, środki farmakologiczne działają objawowo, a zarazem krótkotrwale. Dlatego, aby osiągnąć trwały efekt, należy zadbać o prawidłową profilaktykę i oddziaływać bezpośrednio na przyczynę dolegliwości.

W etiopatologii bólu kręgosłupa najważniejszym czynnikiem jest przeciążenie powodujące mikrourazy. Najistotniejszą formą prewencji (zarówno pierwotnej, jak i wtórnej) jest więc zapobieganie przeciążeniom oraz odbarczanie najbardziej narażonych na nie struktur przez stosowanie odpowiedniej higieny pleców.

 

Często omawiane w literaturze fachowej zasady ergonomii w stomatologii, wbrew powszechnym opiniom, nie dotyczą tylko ustawienia unitu. Do istotnych czynników mających wpływ na komfort i ergonomię pracy należą: indywidualnie dopasowane wyposażenie gabinetu, dostosowana do wzrostu lekarza wysokość blatów, umieszczenie najczęściej wykorzystywanych narzędzi w polu pracy – czyli w zasięgu rąk bez potrzeby zmiany pozycji. Kolejny ważny aspekt ergonomii to umiejętne operowanie własnym ciałem w celu odciążenia kręgosłupa. Mowa tu nie tylko o przeprowadzaniu zabiegów stomatologicznych, ale także o ruchach wykonywanych w codziennym życiu. Zaleca się unikać schylania oraz podnoszenia przedmiotów (zwłaszcza o znacznej masie) w pozycji tzw. prostych nóg. W każdej sytuacji wymagającej obniżenia ciała należy uginać kolana, stabilizować tułów i wykorzystywać siłę mięśni kończyn dolnych. Trzeba pamiętać, iż zasady ergonomii dotyczą również czynności pozazawodowych – prac wykonywanych w domu, na działce etc. Panie dentystki powinny również unikać chodzenia na wysokich obcasach. Uważa się, że obcasy wyższe niż 5 cm zaburzają prawidłową postawę ciała.

Przeciążeniu aparatu ruchu, w tym przypadku struktur budujących kręgosłup, towarzyszy odruchowe napięcie mięśniowe, które nasila dolegliwości w mechanizmie tzw. błędnego koła bólu. Dlatego ważnym elementem profilaktyki jest relaks i rozluźnienie mięśni. Warto pamiętać o wygodnym, ale nie za miękkim materacu do spania. Nie mniej istotna jest prawidłowa higiena kręgosłupa w ciągu dnia. Co kryje się pod tym pojęciem?

Dużym obciążeniem dla mięśni jest utrzymywanie przez długi czas jednej pozycji, niezależnie od tego, czy jest ona prawidłowa, czy też nie. Zaleca się, aby co 1,5-2 godziny robić w pracy krótkie przerwy na wykonanie prostych ćwiczeń relaksacyjnych, takich jak krążenia tułowia, głowy, napięcia izometryczne czy rozciąganie. Ćwiczenia nie muszą trwać długo (3 do 5 minut). Czas ten wystarcza do rozluźnienia permanentnie napiętego aparatu mięśniowego. Krótka gimnastyka to jeden z głównych sposobów zapobiegania dolegliwościom bólowym podczas pracy. Warto tak zaplanować codzienne zajęcia, aby znaleźć kilka minut na higienę pleców.

Wiedząc, że efektywny wypoczynek wiąże się ze zmianą pozycji, także poza pracą starajmy się unikać siadania i odpoczywać w innych ułożeniach ciała. Dotyczy to np. oglądania telewizji, jazdy autobusem, a także wyboru formy rekreacji. W utrzymywaniu prawidłowej postawy nieocenioną rolę odgrywają mięśnie – aktywna składowa układu ruchu. Sytuację można porównać do masztu i olinowania, które utrzymuje go w pionie, zmniejszając obciążenia, jakim jest poddawany. Silne mięśnie tułowia decydują o zdrowiu kręgosłupa. Ochraniają one składowe bierne, tj. więzadła i kościec, przed przeciążeniem. Dlatego w badaniu kręgosłupa oprócz diagnostyki obrazowej (rtg, rezonans magnetyczny) istotną rolę odgrywa ocena kliniczna mięśni posturalnych. Uważa się, że ich sprawność przeciwdziała dolegliwościom bólowym, niezależnie od zmian patologicznych dotyczących biernego aparatu ruchu. Prawidłowa aktywność fizyczna zapobiega bólom kręgosłupa.  Odpowiednie ćwiczenia pomagają w zachowaniu dobrej kondycji nawet w starszym wieku i przy takich chorobach, jak zmiany zwyrodnieniowe czy dyskopatia. Dzięki nim można też całkowicie wyeliminować ból.

Ważnym elementem profilaktyki jest równowaga mięśniowa między mięśniami grzbietu a mięśniami brzucha. Pozycja siedząca sprzyja osłabieniu tych ostatnich, co zaburza ową równowagę i prowadzi do przeciążeń w obrębie kręgosłupa. Jaka aktywność ruchowa sprzyja utrzymaniu zdrowia kręgosłupa?

Odpowiednio dobrane ćwiczenia powinny być ukierunkowane na wzmacnianie mięśni grzbietu i brzucha. Należy pamiętać o utrzymywaniu fizjologicznych zakresów ruchu, czyli ćwiczeniach rozciągających. Liczy się dokładność wykonywania ćwiczeń (zwłaszcza w przypadku osób początkujących), pozwalająca uniknąć kontuzji i niepotrzebnych obciążeń. Szczególnie na początku podejmowania aktywności fizycznej zaleca się korzystanie z wskazówek specjalistów.

Warto pamiętać, iż różnorodność uprawianych form ruchu sprzyja rozwojowi sprawności, gdyż każda z nich aktywizuje specyficzne grupy mięśniowe i wymaga innej pozycji ciała. W profilaktyce pierwotnej bólów kręgosłupa można wykorzystać większość dyscyplin sportowych (w odmianach rekreacyjnych).  Istnieje też  sporo rodzajów aktywności fizycznej, które można podejmować pomimo wielu dolegliwości. Należą do nich np. pływanie, gimnastyka zdrowotna z jej różnorodnymi odmianami, marszobiegi, spacery czy coraz popularniejszy taniec. Oprócz rodzaju uprawianego ruchu, istotna jest systematyczność jego realizacji. Ćwiczenia fizyczne należy uprawiać co najmniej 2 razy tygodniowo. Powinny one trwać, zależnie od intensywności, od 20 do 90 minut.

Profilaktyka bólu kręgosłupa nie należy do zadań najłatwiejszych. Chociażby z braku czasu. Należy jednak pamiętać, że kręgosłup to narzędzie pracy, którego nie można wymienić. Dbałość o jego sprawność jest nie mniej istotna niż zakup nowego wyposażenia czy uczestnictwo w kursach specjalistycznych. Zwrócenie uwagi na ergonomię pracy oraz codzienną higienę kręgosłupa to inwestycja, która oprócz wzrostu komfortu życia wiąże się bezpośrednio z wykonywaniem zawodu stomatologa.

Anna Śliwa