Małgorzata Rakowiecka1, Magdalena Gębska2, Ewelina Żyżniewska­‍‑Banaszak2, Jacek Lewandowski1

The possibilities of introducing physiotherapy to the dental office. Part I 

Praca recenzowana

 

1Katedra Rehabilitacji Narządu Ruchu Akademii Wychowania Fizycznego w Poznaniu

Kierownik: dr hab. prof. AWF Jacek Lewandowski

2Samodzielna Pracownia Fizjoterapii i Odnowy Biologicznej Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego w Szczecinie

Kierownik: dr n. med. Ewelina Żyżniewska­‍‑Banaszak

 

Streszczenie

Fizjoterapia jest niezwykle szybko rozwijającą się dziedziną nauki znajdującą zastosowanie w różnych działach medycyny. Coraz bardziej popularne stało się wykorzystywanie metod fizjoterapii w leczeniu dysfunkcji w obrębie narządu żucia. Zainteresowani tematem są szczególnie stomatolodzy, którzy mają najczęściej do czynienia z tymi problemami. Praca ukazuje miejsce fizjoterapii w stomatologii, a także przedstawia podział metod i możliwość ich wykorzystania u pacjentów z dysfunkcjami narządu żucia.

 

Summary

Physiotherapy is an unusually fast developing area of knowledge that is finding applications in various branches of medicine. The use of physiotherapy methods in treatment of dysfunction in the region of the chewing apparatus is becoming ever more popular. Dentists are particularly interested in the topic because they are most commonly involved with these problems. The study shows the place of physiotherapy in dentistry and also shows a classification of methods and the possibilities of making use of them in patients with dysfunction of the masticatory apparatus.

 

Hasła indeksowe: fizjoterapia, dysfunkcje stawów skroniowo­‍‑żuchwowych, terapia manualna, kinesiology taping®

Key words: physiotherapy, temporomandibular disorders, manual therapy, kinesiology taping®

 

 

Fizjoterapia jest zespołem metod leczniczych wykorzystujących zjawisko reaktywności organizmu na bodźce. Ogólnie mówiąc, jej nadrzędnym celem jest przywrócenie pacjentowi maksymalnie możliwej sprawności fizycznej i komfortu życia. Fizjoterapia jest niezwykle szybko rozwijającą się dziedziną nauki, znajdującą zastosowanie w różnych działach medycyny. Metodami fizjoterapeutycznymi leczy się nie tylko pacjentów z problemami w obrębie narządu ruchu (zmiany zwyrodnieniowe stawów i kręgosłupa, stany pooperacyjne, np. po wszczepieniu endoprotezy, urazy sportowe itp.). Fizjoterapia jest, między innymi, wykorzystywana w kardiologii, neurologii, reumatologii, laryngologii, onkologii, ginekologii, a także z powodzeniem w stomatologii. Metody stosowane w fizjoterapii zalicza się do tzw. naturalnych metod leczniczych, dlatego że z jednej strony stanowią naturalny składnik środowiska zewnętrznego, a z drugiej działają na naturalne, czyli fizjologiczne mechanizmy homeostazy (1).

Fizjoterapia jest często kojarzona, a czasami nawet błędnie utożsamiana z masażami leczniczymi. Masaże to niewątpliwie dział fizjoterapii, jednak nie jest to jedyna forma leczenia, są obecnie małym ułamkiem wśród wszystkich nieustannie rozwijających się metod terapii. Do głównych działów fizjoterapii zalicza się:

• kinezyterapię (leczenie przez ruch)
• terapię manualną
• fizykoterapię (w której są stosowane różne rodzaje energii fizykalnej)
• masaż leczniczy.

 

W leczeniu pacjentów wykorzystuje się często łączenie różnych metod, które w odpowiednim doborze wykazują zwiększony efekt terapeutyczny. Przykładem może być stosowanie ćwiczeń w połączeniu z zabiegami fizykoterapeutycznymi, które stanowią cenne uzupełnienie leczenia kinezyterapeutycznego. Metodą niebywale szybko rozwijającą się i wykazującą pozytywne działanie lecznicze jest terapia manualna, która według różnych autorów może być zaliczona do kinezyterapii lub też stanowić odrębny dział fizjoterapii.

Pojęcie „fizjoterapia” jest często stosowane zamiennie z pojęciem „rehabilitacja”. Oba te terminy mają swoje ścisłe definicje, należy jednak zwrócić uwagę, że „rehabilitacja” jest pojęciem szerszym, oznacza bowiem kompleksowe i zespołowe działania lekarzy i terapeutów różnych specjalności, które zmierzają do osiągnięcia jak najwyższego poziomu funkcjonowania, sprawności fizycznej i psychicznej, a także jakości życia i integracji społecznej jednostki. „Fizjoterapia” to termin zarezerwowany wyłącznie dla dziedziny, która przez bezpośredni wpływ na układ ruchowy oddziałuje na zaburzone funkcje organizmu.

 

Główne cele postępowania fizjoterapeutycznego to:

• zwalczanie bólu
• zwalczanie stanów zapalnych
• wpływ na układ ruchu:
• normalizacja napięcia mię-śniowego,
• przywracanie prawidłowego ruchu w stawach,
• odtwarzanie prawidłowych stereotypów ruchowych,
• odtwarzanie propriorecepcji
• poprawa krążenia
• likwidacja obrzęków limfatycznych i krwiaków (1, 2).

 

Temat wykorzystania metod fizjoterapeutycznych w stomatologii jest obecnie coraz częściej poruszany. Według WHO dysfunkcje narządu żucia znajdują się obecnie na trzecim miejscu wśród najczęstszych schorzeń w stomatologii, po próchnicy i chorobach przyzębia. Wdrożenie postępowania fizjoterapeutycznego u pacjentów z problemami w obrębie układu stomatognatyczego jest niewątpliwie istotne ze względu na skrócenie czasu leczenia i co za tym idzie polepszenie ich stanu psychofizycznego. Działanie fizjoterapeutyczne ogranicza farmakoterapię i związane z nią skutki uboczne leków. Podchodząc globalnie do leczenia, wpływa się na przyczynę dolegliwości, nie tylko na objawy. Pacjent po wizycie w gabinecie fizjoterapii wraca do stomatologa odprężony i bez dolegliwości bólowych.

 

W pracy przedstawiono opis wybranych metod fizjoterapii mających szczególne zastosowanie u pacjentów z dysfunkcjami w obrębie układu stomatognatycznego.

 

Terapia manualna. Zajmuje się ręcznym badaniem i leczeniem zaburzeń czynności narządu ruchu. Istotą terapii manualnej jest dokładna diagnoza pacjenta i holistyczne podejście do leczenia, a więc uwzględniające powiązania wszystkich struktur układu ruchu, w tym mięśni, stawów, ścięgien, więzadeł, a także korelacje z układem oddechowym, krwionośnym, limfatycznym i nerwowym.

Dysfunkcje w obrębie układu stomatognatycznego stanowią znaczny problem diagnostyczny i leczniczy, dlatego są klasycznym przykładem zasady, że najlepsze wyniki leczenia uzyskuje się, lecząc pacjenta, a nie skupiając się wyłącznie na samym zaburzeniu (3). Terapia manualna, biorąca pod uwagę różne składowe organizmu, a także powiązania między nimi wydaje się wskazaną i cenną metodą leczenia.

W leczeniu zaburzeń układu ruchowego narządu żucia stosuje się trzy rodzaje technik:

1. Mobilizacje tkanek miękkich, których głównym celem jest działanie przeciwbólowe i przeciwzapalne. Przez pracę na tkankach, zarówno powierzchownych, jak i głębokich, wpływa się na ukrwienie, stymulację nerwów czuciowych oraz eliminację punktów spustowych. Mobilizacja tkanek miękkich może dotyczyć mięśni, ścięgien, powięzi, więzadeł oraz nerwów (tzw. neuromobilizacja).

2. Mobilizacje stawu – metoda wykorzystywana w celu zmniejszenia ciśnienia wewnątrzstawowego oraz zwiększenia ruchomości w obrębie stawu. Odpowiednia dystrakcja stawu jest często stosowana w adhezjach krążka stawowego i może doprowadzić nawet do jego zmobilizowania, czyli repozycji.

3. Zabiegi mięśniowe – mają na celu normalizację napięcia mięśniowego i przywrócenie fizjologicznego wzorca i zakresu funkcjonowania. Okeson proponuje włączyć cztery typy ćwiczeń mięśniowych:

• bierne rozciąganie mięśni
• rozciąganie mięśni przy udziale badającego
• ćwiczenia izometryczne
• ćwiczenia postawy ciała (4,5).

Podczas leczenia za pomocą specjalnych technik terapii manualnej przywraca się zaburzoną biomechanikę stawów, co prowadzi do zmniejszenia dolegliwości bólowych, zwiększenia zakresu ruchomości oraz zmniejszenia stanu zapalnego. Bardzo istotne w terapii manualnej są wywiad, badanie oraz rozpoznanie – niezbędne w doborze odpowiednich metod i technik terapeutycznych, ponieważ źle dobrane leczenie może pogorszyć funkcjonowanie układu narządu żucia i nasilić dolegliwości.

 

Autoterapia. System terapii mający na celu leczenie bólu i zaburzeń w obrębie narządu ruchu, a także profilaktykę. Autoterapia polega na indywidualnym doborze ćwiczeń oraz edukacji pacjenta do ich samodzielnego wykonania w domu. W zależności od wskazań, autoterapia może mieć charakter automobilizacji, autostretchingu lub autostabilizacji. Ćwiczenia w stawach skroniowo­‍‑żuchwowych przynoszą najlepszy efekt, jeśli są stosowane w połączeniu z terapią manualną. Mają na celu podtrzymywanie efektu terapeutycznego, który uzyskano w gabinecie. Dokładne i systematyczne stosowanie ćwiczeń ujętych w programie autoterapii redukuje dolegliwości oraz zapobiega nawrotom dysfunkcji.

Rodzaje ćwiczeń stosowanych w autoterapii

• ćwiczenia czynne
• ćwiczenia rozciągające (skóry, fałdu tkanki podskórnej, przykurczy mięśniowych)
• ćwiczenia izometryczne
• ćwiczenia poizometrycznej relaksacji mięśni
• ćwiczenia rytmicznej stabilizacji
• ćwiczenia postawy ciała (6).

Niezwykle istotne znaczenie ma współpraca chorego w procesie leczenia, dlatego pacjent powinien zdawać sobie sprawę z celu i znaczenia wykonywanych ćwiczeń. Zalecona autoterapia w obrębie narządu żucia powinna być poprzedzona odpowiednim instruktażem, tzn. udzieleniem pacjentowi dokładnej informacji na temat zaistniałej dysfunkcji. Należy zwrócić szczególną uwagę na występowanie parafunkcji, czyli nieprawidłowych nawyków ruchowych. Parafunkcje można podzielić na zwarciowe i niezwarciowe. Parafunkcje zwarciowe są związane z kontaktem zębów przeciwstawnych, jest to np. nawykowe zaciskanie zębów, zgrzytanie zębami, stukanie zębami. Parafunkcje niezwarciowe zachodzą, gdy nie ma kontaktu zębów przeciwstawnych, a są nimi np. nagryzanie warg, policzków, wąsów, parafunkcje języka, obgryzanie paznokci, skórek wokół paznokci, żucie gumy, nawykowe nagryzanie różnych przedmiotów: ołówka, oprawek od okularów, fajki. Są to także parafunkcje związane z wykonywanym zawodem – trzymanie pomiędzy zębami igieł, szpilek, gwoździ, gwizdków czy innych używanych w pracy przedmiotów (7).

Wyjaśnienie występowania przyczyn dolegliwości, istoty samokontroli oraz instrukcja dotycząca wykonywania ćwiczeń i nawyku utrzymywania prawidłowej postawy są niezbędnym elementem w procesie leczenia oraz w profilaktyce schorzeń.

 

Fizykoterapia. Dział współczesnej medycyny klinicznej, który wykorzystuje w swoich celach leczniczych i profilaktycznych różne formy energii, głównie fizycznej, związanej ze środowiskiem przyrodniczym człowieka. Ze względu na rodzaj użytej energii metody fizykoterapeutyczne stosowane w stomatologii dzielą się na:

• elektroterapię:
• jonoforeza (wprowadzenie leku za pomocą prądu gal-wanicznego)
• prądy TENS (przezskórna elektryczna stymulacja nerwów)
• prądy HV (stymulacja wyso-konapięciowa)
• prądy interferencyjne (modulowane prądy średniej częstotliwości)
• mikroprądy
• magnetoterapię/
• /magnetostymulację
• termoterapię:
• ultradźwięki
• ultrafonoforeza
• promienie podczerwone, np. lampa Sollux
• krioterapia
• fototerapię:
• laser (punktowy lub skaner)
• ledoterapia (1, 8, 9).
• Nowe urządzenia do prowadzenia zabiegów fizykoterapeutycznych umożliwiają zastosowanie dwóch zabiegów fizykalnych jednocześnie, jest to tzw. terapia skojarzona. W dysfunkcjach układu ruchowego narządu żucia stosuje się:
• magnetolaseroterapię
• magnetoledoterapię.

Kinesiology taping® – metoda fizjoterapeutyczna, polegająca na aplikacji specjalnych plastrów na skórę pacjenta. Celem plastrowania jest wykorzystanie naturalnych procesów samoleczenia organizmu. Kinesiology taping® jest przede wszystkim używany jako element podtrzymujący efekt terapeutyczny (10).

Główne działanie kinesiology tapingu®:

• normalizacja napięcia mięśnio-wego:
• zmniejszenie napięcia patolo-gicznego
• poprawa funkcji i zwiększenie napięcia osłabionych mięśni
• zwiększenie mikrokrążenia
• aktywacja układu limfatycznego – zmniejszenie obrzęków
• wspieranie funkcji stawów.
• Kinesiology taping® jest z sukcesem stosowany w stomatologii w leczeniu dysfunkcji stawów skroniowo­‍‑żuchwowych. Wskazaniami do terapii są:
• bóle lub inne dysfunkcje stawów skroniowo­‍‑żuchwowych
• bóle kręgosłupa szyjnego
• zaburzenia neurologiczne:
• porażenie nerwu twarzowego
• neuralgia nerwu trójdzielnego (11,12).

W pracy zostały przedstawione wybrane metody fizjoterapeutyczne, które mają szczególne znaczenie w dysfunkcjach układu ruchowego narządu żucia. Ze względu na nieinwazyjność metod oraz niewielką liczbę przeciwwskazań, fizjoterapia jest działem medycyny, który z powodzeniem jest stosowany w stomatologii. Szczegółowy opis metod z prezentacją wybranych technik, a także praktyczne zastosowania, zostaną przedstawione w kolejnych częściach artykułu.

 

Piśmiennictwo

1. Straburzyńska­‍‑Lupa A., Straburzyński G.: Fizjoterapia. Wyd. Lek. PZWL, Warszawa 2007.

2. Nowotny J. : Podstawy fizjoterapii. Podstawy metodyczne i technika wykonywania niektórych zabiegów. Wyd. Kasper, Kraków 2004.

3. Büttner P., Czarnecka B., Shaw H.: Zastosowanie terapii manualnej w leczeniu dysfunkcji stawu skroniowo­‍‑żuchwowego. Czas. Stomatol., 2008, 61, 11, 807­‍‑814.

4. Okeson J.: Leczenie dysfunkcji narządu żucia i zaburzeń zwarcia. Wyd. Czelej, Lublin 2005.

5. Czerwińska­‍‑Niezabitowska B.: Diagnostyka i leczenie dysfunkcji układu ruchowego narządu żucia w ujęciu holistycznym. Teoria i praktyka. Wyd. Fundacji Rozwoju Protetyki, Kraków 2013.

6. Lewit K.: Terapia manualna w rehabilitacji chorób narządu ruchu. Wyd. Med. „Natura”, Kielce 2001.

7. Kleinrok M.: Zaburzenia czynnościowe układu ruchowego narządu żucia. Tom I. Wyd. Czelej, Lublin 2012.

8. Piecha M.: Fizjoterapia w stomatologii. Twój Przegl. Stomatol., 2012, 11, 63.

9. Bauer A., Wiecheć M.: Przewodnik metodyczny po wybranych zabiegach fizykalnych. Markmed Rehabilitacja S.c, Wrocław 2012.

10. Kiebzak W. i wsp.: Wykorzystanie metody Kinesiology Taping w praktyce fizjoterapeutycznej: przegląd literatury. Fizjoterapia Polska, 2012, 12, 1, 1­‍‑11.

11. Kase K., Tatsuyuki H., Tomoko O.: Development of Kinesio tape. Kinesio Taping Perfect Manual. Kinesio Taping Association, 1996, 6­‍‑10, 117­‍‑118.

12. Szefler J., Głowacka P., Patalong­‍‑Ogiewa M.: Kinesiology Taping jako metoda wspierająca terapię ośrodkowego uszkodzenia nerwu VII. Annales Academiae Medicae Silesiensis, 73­‍‑76.