(„Hyposalivation in a 16-year-old girl: a case of salivary gland aplasia”)

 Frydrych A.M., Koong B.

Australian Dental Journal, 2014, 59, 125-128.

 

W artykule przedstawiono przypadek 16-letniej pacjentki, która została skierowana do kliniki medycyny jamy ustnej z powodu hiposaliwacji (bardzo małego wydzielania śliny) i zaawansowanej próchnicy. Pacjentka nie skarżyła się na suchość jamy ustnej, podawała natomiast, że odczuwa trudności podczas jedzenia suchych pokarmów, a po spożyciu posiłku zawsze dochodzi do wydłużonej retencji pokarmu w jamie ustnej. Ponadto pacjentka musiała często zgłaszać się do lekarza stomatologa z powodu konieczności leczenia ubytków próchnicowych. U chorej  nie stwierdzono żadnych zaburzeń rozwojowych, nie odnotowano także podobnego problemu w rodzinie. W badaniu klinicznym stwierdzono hiposaliwację, przepływ śliny niestymulowanej wynosił 0,03 ml/min. Badanie tkanek miękkich wykazało brak brodawki ślinianki przyusznej oraz nieznaczny stan zapalny dziąseł. W obrębie uzębienia stwierdzono uogólnione zmiany demineralizacyjne.

Na podstawie wywiadu i badania klinicznego autorzy pracy wysunęli przypuszczenie, że u pacjentki występuje prawdopodobnie aplazja gruczołów ślinowych. Pacjentkę skierowano na badanie MRI gruczołów ślinowych, które wykazało obustronny brak ślinianek przyusznych i podżuchwowych. Ślinianki podjęzykowe były obustronnie przerośnięte z zaznaczonym przerostem tkanki gruczołowej w obrębie przestrzeni podjęzykowej. Chorą poinformowano o rozpoznaniu aplazji gruczołów ślinowych i wiążącej się z tym trwałej hiposaliwacji. Zalecono regularne wizyty kontrolne u lekarza stomatologa, zmianę diety przez minimalizację konsumpcji pokarmów kariogennych i kwaśnych, dbałość o właściwą higienę jamy ustnej, stosowanie pasty do zębów z wysoką zawartością fluoru (5000 ppm) dwa razy dziennie oraz produktów remineralizujących zawierających kompleks fosfopeptydu kazeiny i amorficznego fosforanu wapnia (CCP-ACP), a także stosowanie bezcukrowej gumy do żucia oraz dostępnych na rynku produktów nawilżających błonę śluzową jamy ustnej. Autorzy podali, że od chwili rozpoznania aplazji pacjentka pozostaje pod ścisłą kontrolą stomatologiczną.

Aplazja gruczołów ślinowych jest rzadkim zaburzeniem o nieznanej etiologii. Częstość jej występowania nie jest dokładnie znana. Przypuszcza się, że aplazja może być związana z zaburzeniami ektodermalnymi pierwszego i drugiego łuku skrzelowego we wczesnym okresie płodowym albo też być wynikiem innego zaburzenia występującego podczas organogenezy. Może występować samodzielnie lub w połączeniu z innymi zaburzeniami, np. zaburzeniami aparatu łzowego, hipoplazją szkliwa, zespołem Downa, różnymi anomaliami twarzy, dysplazją ektodermalną, zespołem Treachera-Collinsa.

W wyniku zmniejszonego wydzielania śliny dochodzi do wielu zaburzeń w fizjologii jamy ustnej, m.in. do upośledzenia nawilżania i oczyszczania jamy ustnej, zwiększonej predyspozycji na infekcje, podrażnienia błony śluzowej, utrudnionego żucia, przełykania i mówienia, upośledzenia trawienia i smaku, a także utraty rezerwuaru jonów niezbędnych do remineralizacji zębów.

Autorzy artykułu podkreślają, że przypuszczenie o aplazji gruczołów ślinowych u prezentowanej pacjentki zrodziło się na podstawie wywiadu (problem retencji pokarmu w jamie ustnej przez dłuższy czas po posiłku istniejący praktycznie od urodzenia) oraz badanie kliniczne (widoczne bardzo niewielkie wydzielanie śliny oraz brak przewodu wyprowadzającego ślinianki przyusznej). Autorzy zaznaczają, że pacjenci, u których aplazja gruczołów ślinowych jest zaburzeniem wrodzonym, nie skarżą się zwykle na suchość w jamie ustnej, ponieważ ich błona śluzowa nigdy nie była prawidłowo nawilżona. Mogą jednak zgłaszać inne dolegliwości będące konsekwencją bardzo małego wydzielania śliny, takie jak utrudnione oczyszczanie jamy ustnej, trudności podczas jedzenia i często pojawiające się ubytki próchnicowe. Podobną sytuację autorzy stwierdzili u prezentowanej w pracy pacjentki. Gdy ją zapytano, czy odczuwa suchość w jamie ustnej, odpowiedziała przecząco, mimo klinicznie widocznego bardzo małego wydzielania śliny. Rozpoznanie aplazji wymaga wykazania braku tkanki gruczołowej ślinianki, dlatego też w takiej sytuacji jest konieczne wykonanie badania obrazowego, np. scyntygrafii, USG, tomografii komputerowej lub MRI. Autorzy pracy wybrali badanie MRI ze względu na nienarażenie młodej pacjentki na dawkę promieniowania jonizującego oraz właściwe obrazowanie nieprawidłowości tkanek miękkich.

U pacjentki stwierdzono wysoką intensywność próchnicy, co było spowodowane bardzo małym wydzielaniem śliny, kariogenną dietą oraz niezadowalającym poziomem higieny jamy ustnej. Wysoka intensywność próchnicy i zła higiena jamy ustnej są często opisywane w powiązaniu z aplazją dużych gruczołów ślinowych. Autorzy udzielili pacjentce instruktażu dietetycznego oraz higienicznego (stosowanie pasty do zębów z wysoką zawartością fluoru, produktów remineralizujących CCP-ACP, bezcukrowej gumy do żucia, substancji nawilżających jamę ustną oraz utrzymanie prawidłowego nawilżenia błony śluzowej). Na rynku są obecnie dostępne różne preparaty nazywane substytutami śliny, jednak ich użyteczność jest ograniczona, gdyż mimo dodatku środków antybakteryjnych i kariostatycznych żaden z nich jest w stanie odtworzyć w pełni składu i funkcji śliny.

Autorzy zwracają uwagę na to, że rozpoznanie aplazji gruczołów ślinowych u prezentowanej pacjentki nastąpiło, gdy miała 16 lat. Opóźnione rozpoznanie tego zaburzenia jest jednak stosunkowo częste. Może być to spowodowane rzadkim występowaniem aplazji, a także faktem, że pacjenci z tym zaburzeniem nie skarżą się zwykle na suchość jamy ustnej i zaprzeczają, kiedy są o to pytani. Autorzy zaznaczają, że możliwość aplazji dużych gruczołów ślinowych trzeba zawsze wziąć pod uwagę, gdy problem bardzo małego wydzielania śliny pojawia się w pierwszych latach życia dziecka. W diagnostyce różnicowej należy uwzględnić odwodnienie, choroby układowe, takie jak cukrzyca albo zespół Sjögrena, przyjmowanie leków oraz napromienianie.

W podsumowaniu autorzy stwierdzają, że mimo rzadkiego występowania aplazji dużych gruczołów ślinowych, należy zawsze brać pod uwagę możliwość tego zaburzenia u dzieci z przetrwałą hiposaliwacją. Wczesne rozpoznanie aplazji jest niezwykle ważne, gdyż odpowiednie postępowanie może pomóc pacjentom utrzymać optymalny poziom zdrowia jamy ustnej i zapobiegać potencjalnym chorobom tkanek twardych zębów.

                           

dr n. med. Małgorzata Strycharz-Dudziak


MS 3.2015


Zdjęcie: Fotolia.com