Współczesna  protetyka  stomatologiczna  zaleca  bezwzględne stosowanie uzupełnień tymczasowych w okresie między opracowaniem zębów a założeniem ostatecznych uzupełnień protetycznych (1‑6). Poza ochroną oszlifowanych koron zębów z żywą miazgą pełnią one wiele innych funkcji. Utrzymują stałą pozycję oszlifowanych zębów z zachowaniem wysokości zwarcia, zapewniają też estetykę, funkcję mowy i żucia. Uzupełnienia tymczasowe mogą także pełnić funkcję aparatów leczniczo‑rehabilitacyjnych w przypadkach wymagających podwyższenia wysokości zwarcia czy sprawdzenia funkcjonowania stawów skroniowo ‑żuchwowych i mięśni żucia w zmienionych warunkach okluzyjnych (4, 6, 7, 8).

Końcowym etapem wykonania uzupełnień tymczasowych jest ich osadzenie na zębach filarowych. Jest to etap nie mniej ważny niż właściwe ukształtowanie uzupełnień, a więc odtworzenie punktów stycznych, nadanie koronom wypukłości, a w przypadku zębów bocznych odtworzenie guzków i bruzd na powierzchniach żujących. Cementy stosowane do osadzania uzupełnień tymczasowych wypełniają przestrzeń pomiędzy zębem filarowym a  uzupełnieniem oraz utrzymują  je w  określonym  położeniu  względem  siebie  (9). Właściwości,  jakie  powinny  cechować  te  materiały, to biozgodność, a więc obojętność w stosunku do tkanek jamy ustnej i zębów, szczelność brzeżna – równoznaczna z brakiem mikroprzecieku – oraz zdolność wytwarzania cienkiej warstwy (< 200 mikrometrów) (10, 11). Retencja cementów czasowych powinna być na tyle silna, aby zapewnić utrzymanie koron ochronnych, a jednocześnie umożliwić ich łatwe usunięcie (12). Badania  mikroskopie elektronowym i za pomocą spektroskopii rentgenowskiej wykazały, że mechaniczne oczyszczenie z użyciem narzędzia ręcznego nie zapewnia całkowitego usunięcia cementu z powierzchni koron (13, 14). Na powierzchniach, które makroskopowo wydawały się czyste, obserwowano pozostałości cementu tymczasowego (15).

W celu usunięcia pozostałości cementu z powierzchni szkliwa i zębiny zaleca się stosowanie (15):

1. Szczoteczek rotacyjnych z pastą pumeksową zamontowanych w mikrosilniku. Wcześniejsze usunięcie resztek cementu za pomocą skalera ultradźwiękowego podnosi wytrzymałość wiązania oraz wnikanie do zębiny żywicy cementu adhezyjnego zastosowanego do osadzenia uzupełnienia ostatecznego.
2. Abrazji powietrznej, szczególnie w trudno dostępnych miejscach.
3. Metod chemicznych usuwania pozostałości cementów tymczasowych.
   W przypadku cementowania adhezyjnego uzupełnień ostatecznych po zastosowaniu techniki total‑etch warstwa mazista oraz pozostałości cementu zostają usunięte podczas wypłukiwania wodą wytrawiacza. Trudności pojawiają się w przypadku systemów samotrawiących w postaci primerów kwasowych modyfikujących warstwę mazistą (warstwa mazista zostaje częściowo rozpuszczona, ale nie usunięta).
   Również cząsteczki cementów zanieczyszczające powierzchnię zębiny pozostają w połączeniu materiału z zębiną, powodując obniżenie wytrzymałości tego połączenia.
4. Mechaniczno‑chemiczne sposoby usuwania pozostałości cementów tymczasowych, które wydają się najbardziej skuteczne.

Wybór cementu zależy od materiału, z jakiego jest wykonane prowizorium, i planowanego czasu jego użytkowania. Istotny jest również rodzaj materiału, z jakiego wykonano uzupełnienie ostateczne, oraz z użyciem jakiego cementu planuje się je osadzić. Wykorzystywany w tym celu od wielu lat cement cynkowo‑siarczany (dentyna wodna, fleczer) – ze  względu na dostępność na rynku materiałów nowszej generacji, o lepszych właściwościach – nie powinien być stosowany. Ponieważ twardnieje szybko, w ciągu 30 s (16), należy go rozrabiać z dość zimną wodą (ciepła woda przyspiesza wiązanie). Kontakt zimnego materiału z dużą powierzchnią zębiny, pozbawionej w wyniku szlifowania ochronnej warstwy szkliwa, stwarza większe ryzyko powikłań ze strony miazgi. Przedstawiciele tej grupy preparatów to: Oxydentin, Multidentin (Chema).

W sytuacjach, gdy uzupełnienia tymczasowe zakłada się na krótko, szczególnie przydatne są preparaty na bazie wodorotlenku wapnia. Wykazują działanie bakteriobójcze, odontotropowe, nie działają drażniąco na miazgę zęba. Słabe właściwości mechaniczne i duża rozpuszczalność w wodzie sprawiają, że łatwo je usunąć. Warunkiem ich zastosowania jest dobra retencja uzupełnienia bez materiału. Zarówno konwencjonalne (chemoutwardzalne), jak i wzmocnione żywicami (światłoutwardzalne) mogą być stosowane do tymczasowego cementowania koron i mostów (10, 11). Przedstawicielami tej grupy materiałów są: Alka liner (3M ESPE), Dycal (Kerr), Reocap (Viva-dent), Provicol QM, Provicol C (VOCO).

Cementy tlenkowo‑cynkowo‑eugenolowe ze względu na zawartość tlenku cynku i eugenolu mają właściwości bakteriobójcze i odontotropowe. Założone na odległość mniejszą niż 0,5 mm od miazgi zęba mogą jednak spowodować jej podrażnienie. Mają wysoką płynność oraz są słabo rozpuszczalne w wodzie. Ze względu na słabe właściwości mechaniczne stosuje się je jako cementy do osadzania uzupełnień tymczasowych. Eugenol jest substancją zaburzającą wiązanie cementów na bazie żywic, nie można go więc stosować, gdy do ostatecznego osadzenia uzupełnień stałych planuje się użyć cementu adhezyjnego. Przedstawicielami tej grupy cementów są: Temp‑Bond (Kerr), RelyX Temp E (3M ESPE).

Od pewnego czasu są produkowane preparaty tlenkowo‑cynkowe bez eugenolu: Nongenol (GC), Temp‑Bond NE (Kerr). W przeciwieństwie do eugenolowych można je zastosować w przypadkach, gdy do osadzenia uzupełnień stałych planuje się użyć cementu adhezyjnego.

Cementy karboksylowe charakteryzuje dość wysoki stopień biozgodności. Dzięki zdolności grup karboksylowych cementu do chelatowania jonów wapnia z tkanek twardych zęba mogą tworzyć z nimi wiązania chemiczne (10, 11). Mają też zdolność do przylegania do wypiaskowanych powierzchni stopów metali (10, 11). Mają właściwości tiksotropowe, pod naciskiem zwiększa się ich lepkość, zaczynają płynąć, po zwolnieniu nacisku zastygają. Cechują je słabe właściwości mechaniczne i duża rozpuszczalność. Ze względu na pewną plastyczność nawet po związaniu nie nadają się do cementowania uzupełnień poddawanych dużym siłom zwarciowym i o rozległych przęsłach (9), natomiast są jak najbardziej wskazane do cementowania uzupełnień tymczasowych. Zdjęcie uzupełnienia osadzonego na tym cemencie może być trudne. Przedstawicielami tej grupy są preparaty: Adhesor carboxy (SpofaDental), Selfast (Septodont), Polycarboxylat Cement (Harvard Dental), Poly‑F (DeTrey).

Cement cynkowo‑fosforanowy składa się z proszku i płynu. Proszek zawiera tlenek cynku, tlenek magnezu i barwniki. Płyn stanowi 50% roztwór kwasu ortofosforowego buforowany jonami cynku i glinu. Reakcja wiązania, w której powstaje amorficzna nierozpuszczalna siatka fosforanu cynku, otaczająca rdzeń utworzony przez nieprzereagowane cząsteczki tlenku cynku, jest reakcją egzotermiczną (10, 11). Wadą tego materiału jest niskie pH, które dopiero po 48 godzinach wzrasta do obojętnego. Zdjęcie uzupełnienia osadzonego na tym cemencie może stanowić pewną trudność. Przedstawicielami tej grupy materiałów są: Harvard (Harvard Dental), Agatos (Chema).

Cementy kompozytowe są wskazane do czasowego osadzania licówek i koron w odcinku przednim uzębienia, ponieważ mają dobrą przezierność i kolor zębów naturalnych. Nie zaburzają łączenia systemów wiążących. Do przedstawicieli tej grupy należą: Provilink (Ivoclar), Temp‑Bond Clear (Kerr), TempSpan TM (Jenerix Pentron).

Cementy silikonowe:  TempoSIL (Coltene). Jest to pierwszy cement na bazie VPS (poliwinylosiloksan) do cementowania koron tymczasowych, silikon addycyjny na bazie tlenku cynku (bez eugenolu) z czynnikiem silanizującym. Stały, jednocześnie elastyczny cement tymczasowy, który bardzo łatwo usunąć zarówno z tkanek, jak i uzupełnienia. Wygodna strzykawka Automix z końcówką mieszającą pozwala na szybkie zastosowanie bez dodatkowych narzędzi. Czas pracy to 50 sekund; dość szybko wiąże w ustach pacjenta, tj. w ciągu około 2 min.

Piśmiennictwo

1. Ahmad I.: Stomatologia estetyczna. Wydawnictwo Urban & Partner, Wrocław 2007.

2. Balkenhol M., Mautner M.C., Ferger P., Wostmann B.: Mechanical properties of provisional crown and bridge materials: chemical curing versus, dual curing systems. J. Dent., 2008, 36, 1, 15‑20.

3. Czelej‑Piszcz E., Piórkowska ‑Skrabucha B., Kuroń ‑Opalińska I. i wsp.: Ocena porównawcza materiałów stosowanych do wykonywania tymczasowych uzupełnień protetycznych. Część II – temperatura polimeryzacji. Protet. Stomatol., 2010, LX, 6, 507‑512.

4. Majewski S.W.: Rekonstrukcja zębów uzupełnieniami stałymi. Wyd. Fundacji Rozwoju Protetyki. Wyd. II uzupełnione, Kraków 1998.

5. Spiechowicz E.: Protetyka stomatologiczna. PZWL, Warszawa 2008.

6. Wiśniewska G., Majewski S.W.: Tymczasowe korony i mosty jako element profilaktyki w protetyce stomatologicznej. Mag. Stomatol., 1997, 7, 3, 17‑19.

7. Czelej‑Piszcz E., Piórkowska ‑Skrabucha B., Sarna ‑Boś K. i wsp.: Przewodzenie ciepła powstającego przy polimeryzacji materiałów stosowanych do wykonywania uzupełnień tymczasowych przez warstwę zębinową. Protet. Stomatol., 2012, LXII, 2, 110‑114.

8. Kleinrok M.: Zasady wykonywania protez stałych – korona lana i licowana porcelaną. Zakład Wydawniczo ‑Poligraficzny Politechniki Lubelskiej, Lublin 1995.

9. Szczyrek P., Zadroga K., Mierzwińska ‑Nastalska E.: Cementowanie uzupełnień pełnoceramicznych – przegląd piśmiennictwa – część I. Protet. Stomatol., 2008, LVIII, 4, 279‑283.

10. Majewski S., Pryliński M.: Materiały i technologie współczesnej protetyki stomatologicznej. Wydawnictwo Czelej, Lublin 2013.

11. Majewski S.: Protetyka stałych uzupełnień zębowych. Wydawnictwo SZS ‑W, Kraków 1998.

12. Chaiyabutr Y., Kois J.C.: The effects of tooth preparation cleansing protocols on the bond strenght of self‑adhesive resin luting cement to contaminated entin. Oper. Dent., 2008, 33, 5, 556‑563.

13. Terata R., Nakashima K., Obara M. i wsp.: Characterization of enamel and dentin surfaces after removal of a temporary cement – effect of temporary cement on tensile bond strength of resin luting cement. Dent. Mater. J., 1994, 13, 2, 148‑154.

14. Watanabe E.K., Yamashita A., Imai M. i wsp.: Temporary cement remnants as an adhesion inhibiting factor in the interface between resin cements and bovine dentin. Int. J. Prosthodont.,1997, 10, 5, 440‑452.

15. Knytel P., Dejak B.: Metody oczyszczania powierzchni zębiny z resztek cementów tymczasowych i wpływ ich pozostałości na jakość połączenia z cementami kompozytowymi.

16. Jańczuk Z., Kaczmarek U., Lipski M.: Stomatologia zachowawcza z endodoncją. Podręcznik dla studentów stomatologii. Wyd. Lek. PZWL, Warszawa 2014.