Torbiel zawiązkowa jest drugą co do częstości występowania torbielą pochodzenia zębowego. Rozwija się wokół niewyrzniętego zęba i dotyczy najczęściej trzecich zębów trzonowych żuchwy (70%). Inne zęby, które często są przyczyną tego typu torbieli, to: trzecie zęby trzonowe oraz kły szczęki, a także zęby przedtrzonowe, zarówno górne, jak i dolne. Rzadko torbiel zawiązkowa jest związana z zębem nadliczbowym, sporadycznie rozwija się również w obrębie zatoki szczękowej. Zazwyczaj jest rozpoznawana u pacjentów w wieku 20-40 lat; rzadko u dzieci.

Torbiel o niewielkich rozmiarach z reguły rozwija się bezobjawowo i jest wykrywana przypadkowo. Jeśli ma znaczne rozmiary, może powodować niebolesne rozdęcie wyrostka zębodołowego szczęki lub części zębodołowej żuchwy, doprowadzając do asymetrii twarzy; w przypadku zakażenia pojawia się bolesny obrzęk.

Opis przypadku

Do szpitala został skierowany 11-letni chłopiec, u którego przed dwoma miesiącami pojawił się obrzęk twarzy. Powiększał się on wraz z upływem czasu. Pacjenta początkowo diagnozowano w kierunku ataksji-teleangiektazji, rzadkiej dziedzicznej choroby charakteryzującej się ataksją móżdżku, teleangiektazjami w obrębie skóry i spojówek oraz niedoborem odporności. W badaniu klinicznym stwierdzono twardy obrzęk w obrębie szczęki po prawej stronie, powodujący niewielką asymetrię twarzy. Badanie wewnątrzustne wykazało, że zmiana dotyczy wyrostka zębodołowego okolicy zębów siecznych, kła i zębów przedtrzonowych. Błona śluzowa była niezmieniona. W badaniu palpacyjnym nie stwierdzono powiększonych węzłów chłonnych ani tkliwości ujść nerwów czaszkowych. Zlecone badanie tomograficzne (TK) wykazało zmianę w prawej zatoce szczękowej. Zmiana miała znaczne rozmiary (5 x 2,5 x 1,7 cm) i zawierała ząb nadliczbowy. Na podstawie obrazu klinicznego i badań dodatkowych ustalono rozpoznanie: zakażona torbiel zawiązkowa zatoki szczękowej związana z zębem nadliczbowym. Torbiel usunięto w znieczuleniu ogólnym metodą Caldwella-Luca. Badanie histopatologiczne potwierdziło rozpoznanie kliniczne. Następnego dnia pacjenta wypisano do domu. Gojenie przebiegało bez powikłań.

Częstość występowania torbieli zawiązkowych wynosi 14-20%. Nieco częściej występują one u mężczyzn (1,6:1), umiejscawiając się zazwyczaj w żuchwie (70%). Dotyczą osób młodych: częściej występują u dwudziesto- niż trzydziestolatków (odpowiednio 23% i 20%). Stosunkowo rzadko występują u pacjentów w okresie rozwojowym. Są bezobjawowe, choć niekiedy manifestują się obrzękiem twarzy, zapalnym wysiękiem z nosa oraz nadmiernym łzawieniem, jeśli dotyczą szczęki. Wszystkie wymienione objawy występowały w opisanym przypadku.

Torbiele zawiązkowe umiejscowione w zatoce szczękowej stosunkowo łatwo zdiagnozować. Tanim i prostym badaniem jest zdjęcie pantomograficzne. Natomiast tomografia komputerowa pozwala określić dokładną wielkość torbieli oraz jej położenie w stosunku do struktur anatomicznych. Torbiel zawiązkową należy różnicować z torbielą zębopochodną rogowaciejącą, włókniakiem szkliwiakowatym, włókniakozębiakiem szkliwiakowatym, wapniejącym nabłonkowym guzem zębopochodnym, pseudogruczołowym guzem zębopochodnym oraz szkliwiakiem jednokomorowym.

Standardowe postępowanie w przypadku torbieli zawiązkowej umiejscowionej w obrębie zatoki szczękowej polega na jej usunięciu włącznie z zębem przyczynowym metodą Caldwella-Luca. Gdy zmiana jest znaczna, można rozważyć wykonanie marsupializacji. Usunięcia torbieli można dokonać również endoskopowo, choć w opisanym przypadku nie zastosowano tej metody ze względu na duże rozmiary zmiany.

Zapalnie zmieniona torbiel zawiązkowa może przekształcić się w szkliwiaka, raka płaskonabłonkowego, względnie raka śluzowo-naskórkowego. W związku z tym niezwykle istotne jest dokładne badanie kliniczne i radiologiczne pozwalające na postawienie właściwej diagnozy i wdrożenie odpowiedniego leczenia.