Praca recenzowana

Lupy stomatologiczne są obecnie najpowszechniej używanymi przez lekarzy dentystów urządzeniami do powiększania, stając się nieomal standardowym wyposażeniem każdego gabinetu stomatologicznego (ryc. 1-3) (1, 2). Idealnie dopasowane, gwarantują komfort pracy w powiększeniu, właściwą ostrość widzenia, głębię obrazu, jasność i odpowiednie pole widzenia. Lupy dobiera się równie starannie jak okulary korekcyjne. Złej jakości, niewłaściwie dopasowane lub źle ustawione mogą bowiem przyczynić się do przyjmowania nieprawidłowej postawy w trakcie zabiegów, czego konsekwencją bywają dysfunkcje układu kostno-mięśniowego i pogorszenie wzroku (3-5).

Pierwszym kryterium doboru lup jest charakter wykonywanej pracy oraz pozycja, w jakiej najczęściej przeprowadzane są zabiegi. Dopiero na tej podstawie dokonuje się odpowiedniego wyboru. Aby był on właściwy, potencjalny użytkownik powinien wcześniej skontrolować wzrok. Jeśli okaże się, że jest on obarczony jakąś wadą, należy to uwzględnić podczas wyboru odpowiednich dla siebie lup. Wada wzroku bardzo często utrudnia procedurę ich doboru. Przykładowo operatorzy z krótko- lub dalekowzrocznością mogą napotkać trudności w trakcie ustalania właściwej odległości roboczej/ogniskowej lup. Najlepiej zatem wypożyczyć lupy do testowania, założyć u optyka szkła korekcyjne (zamontować na wewnętrznych mostkach lub wymienić szkła zerowe), względnie założyć soczewki kontaktowe. Dopiero wtedy można sprawdzić lupy przy pacjencie. Warto w takim przypadku zasięgnąć porady specjalisty, gdyż dzięki prawidłowej korekcji wzroku można utrzymać zamierzoną odległość roboczą/ogniskową. Wiodący producenci i dystrybutorzy lup bardzo często oferują bezpłatne porady konsultanta i szkolenia z ich obsługi (6-8).

Najważniejsze dwa parametry lup zabiegowych to powiększenie i ogniskowa – oba są ustawione fabrycznie, stąd też użytkownik już na etapie planowania zakupu powinien je poznać.

Powiększenie. Soczewki są podstawowym elementem każdego systemu lup. Tylko dobrej jakości soczewki są odporne na zarysowania, a przede wszystkim gwarantują doskonałą jakość obrazu bez zniekształceń przy krawędziach pola widzenia, wierne odzwierciedlenie kolorów i dużą głębię ostrości. Producenci lup zabiegowych wykorzystują w swoich produktach różne systemy soczewek i ich rodzaje. Lupy zabiegowe dostępne obecnie na rynku dają najczęściej powiększenie od 2 do 5x. Jednak dla większości wykonywanych procedur optymalne powiększenie wynosi 2 do 3x. Powiększenia 4-5x są czasami wykorzystywane przez doświadczonego operatora do precyzyjnych zabiegów mikrochirurgicznych i w endodoncji. Lekarzom, którzy dopiero zaczynają pracę w powiększeniu, zaleca się korzystanie z lup o mniejszych wartościach powiększeń, gdyż nawet minimalne poruszenie pacjenta powoduje zmianę ostrości w polu widzenia. Dokonując wyboru powiększenia, należy zatem mieć świadomość, że wraz z jego zwiększaniem będą się zmniejszać głębia ostrości oraz pole widzenia. Wzrost powiększenia wpłynie także na precyzję wykonywanych ruchów

Ogniskowa. To odległość robocza, z jaką zwykle pracuje się przy pacjencie. Zależy ona od kilku czynników, m.in. od wzrostu użytkownika oraz rodzaju wykonywanej pracy. Odległość od oczu do ust pacjenta, czyli do oglądanego obiektu, waha się zwykle od 30 do 55 cm (ryc. 4). Przykładowo lekarz średniego wzrostu (150-178 cm), pracujący w pozycji siedzącej dobierze lupy o ogniskowej ok. 34 cm, a osoba wysoka (powyżej 178 cm) wybierze ogniskową ok. 42 cm.

Aby dobrać odpowiednią ogniskową, należy:

• Przyjąć ergonomiczną/wyprostowaną pozycję pracy, z przedramionami ułożonymi równolegle do podłogi, w miejscu i otoczeniu, w którym pracuje się na co dzień (np. pozycja siedząca przy leżącym pacjencie). Należy wziąć pod uwagę, że dotychczas praca mogła być wykonywana w niewłaściwej pozycji.
• Zmierzyć, a najlepiej poprosić kogoś o zmierzenie, ile wynosi odległość od grzbietu nosa operatora do pola zabiegowego. Uzyskany wynik to właśnie ogniskowa (np. 34 cm).

Głębia ostrości. To zakres odległości, przy której oglądany przedmiot ma ostre, wyraźne kontury. Głębia ostrości zależy m.in. od skali powiększenia (im większe powiększenie, tym mniejsza głębia ostrości) oraz od odległości roboczej (im większa ta odległość, tym większa głębia ostrości). Parametr ten pozwala na pracę w wielu pozycjach względem pacjenta (tak by poruszając głową, można było utrzymywać w pewnym przedziale właściwą ostrość obrazu). Ten przedział również jest ustalony fabrycznie i wynosi zwykle około 5-10 cm. Im większy zakres głębi ostrości, tym lekarz ma większą swobodę pracy i mniej się męczy.

Rozstaw źrenic – ustawienie stereoskopowe. Tę regulację powinien wykonać użytkownik przed rozpoczęciem pracy z lupami. Stąd też lupy powinny być wyposażone w możliwość takiej regulacji, aby każdy użytkownik mógł dopasować rozstaw teleskopów do rozstawu własnych źrenic. Ustawiając ręcznie rozstaw źrenic, należy skorzystać z zamontowanych przy soczewkach pokręteł. Przy odpowiedniej dla operatora ogniskowej należy zbliżać lub oddalać okulary lup do momentu, aż uzyska się pojedynczy i wyraźny obraz w jednym okręgu. Często lekarze decydują się na zakup lup indywidualnych, czyli przeznaczonych dla konkretnego użytkownika na podstawie dokonanych wcześniej pomiarów. Uwzględniają one wówczas nie tylko geometrię twarzy, odległość pomiędzy źrenicami, odległość wierzchołka rogówki od krawędzi soczewki, ale również ewentualną korekcję wynikającą z wady wzroku operatora. Soczewki powiększające (lupy) przymocowane są wówczas bezpośrednio do ekranu ochronnego/szkieł korekcyjnych (ryc. 2).

Kąt patrzenia i przesuwu soczewek w pionie. Ta regulacja daje lekarzowi możliwość pracy w lupach w jak najbardziej ergonomicznej pozycji przy pacjencie leżącym lub siedzącym. Okulary należy ustawić w takiej pozycji, aby głowa była jak najbardziej wyprostowana, a kark odciążony. Ponadto okulary lup powinny być umiejscowione jak najbliżej oczu. Dzięki temu pole widzenia będzie większe, a praca bardziej komfortowa.

Ponadto przy wyborze odpowiednich lup należy zwrócić uwagę na inne, dodatkowe parametry, które ułatwią codzienne użytkowanie:

• Ciężar lup – im lupy są lżejsze, tym wygodniejsze w użytkowaniu. Producenci starają się stosować coraz lżejsze oprawki, np. tytanowe, które dodatkowo są odporne na korozję i mają właściwości antyalergiczne, bowiem zmniejszanie ciężaru soczewek może się niekiedy wiązać z obniżeniem jakości układu optycznego. Przy zakładaniu lup należy też zwrócić uwagę na prawidłowe umiejscowienie ich u nasady nosa oraz użycie sznureczka zaciskowego z tyłu głowy, co pozwala zmniejszyć odczuwalność ciężaru i zabezpiecza przed zsunięciem się lup podczas pracy.
• Osłonki na soczewki – to niewielkie nakładki chroniące układ optyczny przed mechanicznym uszkodzeniem/zarysowaniem (ryc. 1).
• Wodoszczelność – niektórzy producenci oferują lupy wodoszczelne, co umożliwia ich mycie i dezynfekcję w płynach.
• Dostępność serwisu – możliwość uzyskania fachowej porady lub naprawy w przypadku uszkodzenia.
• Nowoczesny ergonomiczny design – modele są projektowane według wzorów, które swym wyglądem zadowolą wymagającego użytkownika. Operator powinien bowiem odczuwać również przyjemność i satysfakcję podczas korzystania z lup.
• Możliwość montażu dodatkowego oświetlenia, które zwiększa komfort pracy przy użyciu lup. Jest to rozwiązanie korzystniejsze dla znalezienia np. niewidocznych ujść kanałów aniżeli zwiększenie powiększenia. Nawet najintensywniejsze źródło światła jest bezużyteczne, jeżeli nie oświetla właściwego miejsca. Współosiowe oświetlenie, biegnące wraz z linią wzroku, czyli idealnie pokrywające się z torem optycznym, eliminuje cień i zawsze dociera do pożądanego miejsca oglądu. Na rynku dostępnych jest wiele rozwiązań montowania dodatkowego oświetlenia do lup. Część z nich jest przeznaczona do konkretnych modeli, jednak większość ma konstrukcję umożliwiającą mocowanie oświetlacza na większości lup zabiegowych dostępnych na rynku (ryc. 1). To przenośne urządzenie, najczęściej wyposażone w oświetlenie LED, spełni oczekiwania lekarza, jeśli dokona się właściwego wyboru, zwracając uwagę na niektóre parametry. Istotne jest, aby dioda LED miała wysoką wydajność (żywotność), ciężar całego oświetlacza był jak najmniejszy oraz żeby był on łatwy w montażu i dawał możliwość regulacji natężenia światła. Ważne jest także, aby był wyposażony w odpowiedni typ baterii zapewniający jak najdłuższą żywotność, długi czas pracy i krótki czas ładowania.

 

Ryc. 1. Lupy zabiegowe uniwersalne z możliwością regulacji ułożenia soczewek, osłoną na soczewki i dodatkowo zamontowanym oświetleniem.

 

Ryc. 2. Lupy zabiegowe przeznaczone dla konkretnego użytkownika.

 

Ryc. 3. Lupy zabiegowe na opasce.

 

Ryc. 4. Odległość robocza – ogniskowa lupy.

Lupy stomatologiczne Dentalstore

PIŚMIENNICTWO

1. Basunbul G.I.: Use of magnifying loupes among dental professionals. J. Contemp. Dent. Pract., 2018, 1, 12, 1531-1537.

2. Glickman G.N., Koch K.A.: 21st-ceuntry endodontics. JADA, 2000, 131, 6, 39-46.

3. Valachi B., Valachi K.: Mechanisms leading to musculo-skeletal disorders in dentistry. J. Am. Dent. Assoc., 2003, 134, 1344-1350.

4. Chang B.: Ergonomic benefits of surgical telescope systems: selection guidelines. J. Calif. Dent. Assoc., 2002, 30, 2,161-169.

5. Valachi B., Valachi K.: Preventing musculoskeletal disorders in clinical dentistry. J. Am. Dent. Assoc., 2003, 134, 1604-1612.

6. www.seliga.pl

7. James T., Gilmour A.S.: Magnifying loupes in modern dental practice: an update. Dent. Update, 2010, 37, 9, 633-6.

8. Perrin P. i wsp.: Visual acuity and magnification devices in dentistry. Swiss Dent. J., 2016, 126, 3, 222-235.