2020; 6: 78-79.
Chcę przygotować swój gabinet do pracy z pacjentami, na rynku jest kilka propozycji: przepływowe sterylizatory UV‑C, sterylizatory plazmowe czy oczyszczacze powietrza. Zastanawiam się, co wybrać do swojego gabinetu?
Różnica pomiędzy sterylizatorami przepływowymi a oczyszczaczami jest taka, że sterylizatory zabijają drobnoustroje, a oczyszczacze zatrzymują je na powierzchni filtra HEPA, na którym mogą jeszcze długo egzystować.
W gabinecie zabiegowym, zwłaszcza stomatologicznym, podczas szlifowania tkanki zęba powstaje chmura cząstek wody i biologicznych odpadów. Przynajmniej część tego filmu osadzi się na powierzchni filtra oczyszczacza powietrza, gdzie będzie stanowić wyśmienitą pożywkę dla drobnoustrojów. Taki filtr po kilku dniach staje się swoistą bombą biologiczną. Trzeba pamiętać, że istnieją niebezpieczne mikroby przystosowane do życia na powierzchni filtrów HEPA, takie jak bakteria Legionella pneumophila wywołująca śmiertelną legionellozę. Zabrudzony filtr trzeba w jakiś zorganizowany sposób utylizować z zachowaniem standardów bezpieczeństwa. Gdzie? Jak? To może być spory i kosztowny problem z powodu rygorystycznych procedur zarządzania odpadami BDO (ryc. 1).
Ryc. 1. W oczyszczaczach powietrza drobnoustroje kumulują się na powierzchni filtra.
Należy pamiętać, że oczyszczacze powietrza zostały zaprojektowane do pomieszczeń mieszkalnych, w których jest niewielka rotacja ludzi oraz małe natężenie czynników zewnętrznych, i tylko w nich mają uzasadnioną rację bytu. W warunkach przestrzeni publicznej (zwłaszcza w miejscach o wysokim stężeniu w powietrzu bakterii), takich jak medyczne gabinety zabiegowe, zdecydowanie skuteczniejsze są sterylizatory przepływowe – od lat stosowane w szpitalach, zarówno w salach chorych, jak i na blokach operacyjnych. Sterylizatory nie mają kłopotliwego filtra, ich praca polega na skutecznej deaktywacji patogenów, a nie na ich magazynowaniu (ryc. 2).
Ryc. 2. W sterylizatorach przepływowych drobnoustroje są niszczone przez plazmę lub światło UV-C.
Zasada działania i skuteczność sterylizatorów zarówno plazmowych, jak i UV-C jest podobna. W jednym i drugim przypadku zostaje generowany czynnik, który działa na mikroorganizm na poziomie DNA, powodując jego zniszczenie. Plazma wpływa destrukcyjnie na mikroorganizmy przez generowanie odpowiedniej częstotliwości drgań, a światło UV-C – za pomocą długości fali ultrafioletu. Zarówno sterylizatory plazmowe, jak i lampy UV-C są skuteczne, co potwierdzają wyniki licznych badań. Niszczą wszelkie grzyby, bakterie i wirusy, w tym wirusy grypy i koronawirusa (SARS-CoV-2).
Sterylizatory plazmowe są znacznie droższe od przepływowych lamp UV-C. Jest to spowodowane wyższymi kosztami części aktywnych. Generatory plazmy są specjalistycznym podzespołem i produkuje się je w niewielkich seriach, co sprawia, że koszt ich wytworzenia wzrasta. Natomiast promienniki UV-C są produkowane na skalę masową, dlatego ich cena jest niska, co przekłada się na przystępną cenę sterylizatorów.
Dodatkową zaletą przepływowych lamp UV-C jest możliwość pracy dwufunkcyjnej: czyli w czasie pracy gabinetu działają promienniki zainstalowane wewnątrz obudowy, a w okresie, kiedy w pomieszczeniu nie ma ludzi, włącza się lampa zewnętrzna, dekontaminując nie tylko powietrze, lecz także wszystkie powierzchnie. Sterylizatory plazmowe mogą dezynfekować tylko powietrze (ryc. 3, 4).
Ryc. 3. Przykład sterylizatora przepływowego jednofunkcyjnego.
Ryc. 4. Przykład sterylizatora przepływowego dwufunkcyjnego, wyposażonego w zewnętrzną lampę UV-C.
Przy wyborze sterylizatora UV-C należy pamiętać o kilku – wydawałoby się oczywistych – kwestiach. Po pierwsze, należy pamiętać, że niszczenie drobnoustrojów przy pomocy fal UV-C jest procesem ekspotencjalnym, to znaczy im wyższa dawka promieni, tym większa liczba zniszczonych zarazków. Aby bakteriobójcze działanie było skuteczne, promiennik musi mieć odpowiednio wysoką moc – do zastosowań profesjonalnych zaleca się zatem minimum 90 W.
Ważnym czynnikiem jest długość komory sterylizacji. Jeżeli sterylizator ma wydajność na poziomie 50 m3/h, to powietrze przepływa przez jego komorę z prędkością około 1 m/s. Jeżeli komora ma długość 100 cm, to drobnoustrój znajdzie się w zasięgu promiennika przez 1 sekundę i w tym czasie musi przyjąć maksymalną dawkę promieniowania. Jest logiczne, że jeżeli komora ma 50 cm długości, to patogen będzie w niej zaledwie przez pół sekundy, czyli otrzyma dwa razy mniejszą dawkę promieni UV-C, co nie wystarczy do jego deaktywacji. Dlatego do gabinetu należy wybierać lampy z komorą o długości 1 m. Lampy z krótką komorą sprawdzą się wyłącznie w mieszkaniach (ryc. 5).
Ryc. 5. Krótki promiennik UV-C nie zapewnia skutecznego poziomu sterylizacji do zastosowań profesjonalnych.
Inne istotne elementy to: odpowiedni kształt komory, liczba i rozmieszczenie promienników, licznik godzin pracy oraz zabezpieczenie przed wydostaniem się promieni UV-C. Jeżeli lampa świeci na niebiesko, to nie posiada separatora promieniowania i jest niebezpieczna, nie powinno się jej używać. Sterylizator UV-C nie jest „rurką z jarzeniówką”, źle zaprojektowany i wykonany będzie co najwyżej przedmuchiwał powietrze, a jego skuteczność bakteriobójcza okaże się znikoma.
W Polsce istnieje szeroki wybór przepływowych sterylizatorów UV-C. Dostępne są produkty profesjonalnych, krajowych producentów, takich jak RHODE i Ultra-Viol, oraz kilka modeli zagranicznych. Przed zakupem warto skonsultować się z doradcami, którzy pomogą dobrać rodzaj i moc lampy do kubatury i powierzchni dekontaminowanego pomieszczenia.
