MS 2022; 6: 76-77.
Język czarny włochaty
Marlena Pedowska, Paweł Maksymiuk
Katedra i Zakład Medycyny Jamy Ustnej Uniwersytetu Medycznego w Lublinie
Kierownik Katedry i Zakładu: prof. dr hab. n. med. Renata Chałas
Jakiś czas temu zgłosił się do mnie pacjent, 56 lat, ogólnie zdrowy, palący papierosy, w celu badania i ewentualnego leczenia. Po przeprowadzeniu wywiadu, badania klinicznego i radiologicznego nie dostrzegłam żadnych nieprawidłowości, oprócz obecności stanu zapalnego dziąseł oraz złogów osadu i kamienia nazębnego. Pacjenta skierowałam do higienistki stomatologicznej, która wykonała profesjonalną higienizację jamy ustnej, zakończoną instruktażem higieny oraz doborem odpowiednich przyborów i środków, m.in. płukanki z chlorheksydyną z zaleceniem stosowania przez 14 dni po zabiegu zgodnie z ulotką. Po miesiącu pacjent ponownie zgłosił się do gabinetu zaniepokojony wyglądem języka oraz uczuciem pieczenia podczas spożywania pokarmów. W wywiadzie przyznał, że cały czas stosuje płukankę, gdyż odpowiada mu jej intensywny smak. Grzbietowa powierzchnia języka pacjenta miała zabarwienie ciemnobrązowe, zaś jego powierzchnie boczne i koniuszek pozostawały bez zmian. Dodatkowo powierzchnia zajęta miała wygląd jakby porośniętej drobnymi „włoskami”. Pacjentowi bardzo przeszkadza obserwowana zmiana, zarówno ze względów estetycznych, jak i uczucie „łaskotania”, które wyzwalało odruch wymiotny. Jak powinnam postąpić w tym przypadku? Jakie badania zlecić? Do jakiego lekarza skierować pacjenta w celu dalszego leczenia? Czy może być to objaw choroby ogólnoustrojowej?
Przedstawiony opis przypadku sugeruje obecność języka czarnego włochatego (lingua villosa nigra), a jego pojawienie się u prezentowanego pacjenta może mieć związek z kilkoma czynnikami. Patologia ta jest łagodną zmianą charakteryzującą się odmiennym zabarwieniem i fakturą grzbietowej powierzchni języka, która może przybierać kolor od zielono-żółtego po brązowo-czarny. Za zmianę zabarwienia odpowiedzialne są zmiany w ekosystemie na korzyść chromogennych bakterii produkujących porfi ryny lub drożdżaków. Zabarwienie może być również skutkiem kumulowania się na zajętym obszarze barwników pokarmowych. Wnikliwe badanie kliniczne ujawnia obecność wydłużonych brodawek nitkowatych przypominających włosy. Ich obecność uwarunkowana jest zaburzeniami w złuszczaniu – hiperkeratozą nabłonka brodawek nitkowatych, co powoduje ich wydłużenie nawet do około 12 mm, podczas gdy w warunkach prawidłowych mierzą one około 1 mm. Tak zmienione środowisko sprzyja rozwojowi wspomnianych wcześniej bakterii poprzez tworzenie obszarów retencyjnych dla resztek pożywienia, które ulegają fermentacji (1, 2).
W większości przypadków omawiana zmiana jest głównie problemem estetycznym, czasami jednak mogą pojawić się objawy w postaci zmienionego odczuwania smaku, mdłości, odruchu wymiotnego, halitozy, a także wrażenia szczypania lub pieczenia. Niekiedy u pacjentów pojawia się niepokój związany z kancerofobią, a także częste nerwowe sprawdzanie w lusterku długości brodawek (ryc. 1).
Ryc. 1. Język włochaty.
Zdjęcie z archiwum Katedry i Zakładu Medycyny Jamy Ustnej Uniwersytetu Medycznego w Lublinie.
Do najczęstszych przyczyn wystąpienia tego stanu należy nieodpowiednia higiena jamy ustnej oraz różnego rodzaju czynniki drażniące, wśród których wyróżnić można:
W przedstawionym przypadku uwagę zwracają przedłużone stosowanie intensywnej płukanki oraz nałóg palenia papierosów. Płukanki zawierające chlorheksydynę powinny być stosowane w ściśle określony sposób oraz odpowiednio krótko, w przeciwnym wypadku mogą powodować efekty uboczne. Warto zwracać pacjentom uwagę, że niektóre obecne na rynku preparaty wymagają rozcieńczania. Kluczowa jest tu odpowiednia komunikacja z pacjentem i precyzyjne przekazanie zaleceń odnośnie stosowania wskazanych preparatów. Palenie tytoniu jest istotnym czynnikiem ryzyka rozwoju wielu stanów chorobowych, o znacznie większym wpływie na zdrowie niż omawiany język czarny włochaty. Wizyty higienizacyjne stanowią doskonałą okazję do rozmowy z pacjentem na temat jego nałogu (np. w postaci minimalnej interwencji antynikotynowej) (6).
Podsumowując, w przedstawionym przypadku istotne jest poinformowanie pacjenta o podejrzewanym łagodnym charakterze zmian i możliwych przyczynach jego powstania. Należy zalecić pacjentowi zaprzestanie stosowania płukanki oraz palenia papierosów, a także wyeliminowanie z diety drażniących pokarmów. Istotne będzie utrzymanie prawidłowej higieny jamy ustnej z włączeniem do codziennych zabiegów oczyszczania języka przy pomocy delikatnej, przeznaczonej do tego celu skrobaczki. Wobec występowania dolegliwości o charakterze pieczenia warto rozważyć pobranie wymazu w celu oceny możliwości nadkażenia zmian mikroorganizmami z rodziny Candida, zaś w przypadku ich stwierdzenia zastosować odpowiednie, zgodne z mykogramem leczenie. Pacjent powinien zgłosić się na wizytę kontrolną w celu obserwacji efektów wdrożonych zmian. Leczenie tego typu schorzenia rokuje bardzo dobrze. W razie braku efektów terapii, obecności komponentu psychogennego lub pogorszenia w zakresie obrazu klinicznego, należy rozważyć skierowanie pacjenta do lekarza specjalisty oraz wziąć pod uwagę inne, w tym ogólnoustrojowe, możliwe przyczyny wystąpienia patologii.
Marlena Pedowska, Paweł Maksymiuk
Katedra i Zakład Medycyny Jamy Ustnej Uniwersytetu Medycznego w Lublinie
Kierownik Katedry i Zakładu: prof. dr hab. n. med. Renata Chałas
Jakiś czas temu zgłosił się do mnie pacjent, 56 lat, ogólnie zdrowy, palący papierosy, w celu badania i ewentualnego leczenia. Po przeprowadzeniu wywiadu, badania klinicznego i radiologicznego nie dostrzegłam żadnych nieprawidłowości, oprócz obecności stanu zapalnego dziąseł oraz złogów osadu i kamienia nazębnego. Pacjenta skierowałam do higienistki stomatologicznej, która wykonała profesjonalną higienizację jamy ustnej, zakończoną instruktażem higieny oraz doborem odpowiednich przyborów i środków, m.in. płukanki z chlorheksydyną z zaleceniem stosowania przez 14 dni po zabiegu zgodnie z ulotką. Po miesiącu pacjent ponownie zgłosił się do gabinetu zaniepokojony wyglądem języka oraz uczuciem pieczenia podczas spożywania pokarmów. W wywiadzie przyznał, że cały czas stosuje płukankę, gdyż odpowiada mu jej intensywny smak. Grzbietowa powierzchnia języka pacjenta miała zabarwienie ciemnobrązowe, zaś jego powierzchnie boczne i koniuszek pozostawały bez zmian. Dodatkowo powierzchnia zajęta miała wygląd jakby porośniętej drobnymi „włoskami”. Pacjentowi bardzo przeszkadza obserwowana zmiana, zarówno ze względów estetycznych, jak i uczucie „łaskotania”, które wyzwalało odruch wymiotny. Jak powinnam postąpić w tym przypadku? Jakie badania zlecić? Do jakiego lekarza skierować pacjenta w celu dalszego leczenia? Czy może być to objaw choroby ogólnoustrojowej?
Przedstawiony opis przypadku sugeruje obecność języka czarnego włochatego (lingua villosa nigra), a jego pojawienie się u prezentowanego pacjenta może mieć związek z kilkoma czynnikami. Patologia ta jest łagodną zmianą charakteryzującą się odmiennym zabarwieniem i fakturą grzbietowej powierzchni języka, która może przybierać kolor od zielono-żółtego po brązowo-czarny. Za zmianę zabarwienia odpowiedzialne są zmiany w ekosystemie na korzyść chromogennych bakterii produkujących porfi ryny lub drożdżaków. Zabarwienie może być również skutkiem kumulowania się na zajętym obszarze barwników pokarmowych. Wnikliwe badanie kliniczne ujawnia obecność wydłużonych brodawek nitkowatych przypominających włosy. Ich obecność uwarunkowana jest zaburzeniami w złuszczaniu – hiperkeratozą nabłonka brodawek nitkowatych, co powoduje ich wydłużenie nawet do około 12 mm, podczas gdy w warunkach prawidłowych mierzą one około 1 mm. Tak zmienione środowisko sprzyja rozwojowi wspomnianych wcześniej bakterii poprzez tworzenie obszarów retencyjnych dla resztek pożywienia, które ulegają fermentacji (1, 2).
W większości przypadków omawiana zmiana jest głównie problemem estetycznym, czasami jednak mogą pojawić się objawy w postaci zmienionego odczuwania smaku, mdłości, odruchu wymiotnego, halitozy, a także wrażenia szczypania lub pieczenia. Niekiedy u pacjentów pojawia się niepokój związany z kancerofobią, a także częste nerwowe sprawdzanie w lusterku długości brodawek (ryc. 1).
Ryc. 1. Język włochaty.
Zdjęcie z archiwum Katedry i Zakładu Medycyny Jamy Ustnej Uniwersytetu Medycznego w Lublinie.
Do najczęstszych przyczyn wystąpienia tego stanu należy nieodpowiednia higiena jamy ustnej oraz różnego rodzaju czynniki drażniące, wśród których wyróżnić można:
- palenie papierosów,
- nadmierne picie kawy, herbaty, alkoholu,
- intensywne szczotkowanie,
- stosowanie płukanek do jamy ustnej,
- przyjmowanie antybiotyków, takich jak penicylina, doksycyklina czy neomycyna (3, 4).
W przedstawionym przypadku uwagę zwracają przedłużone stosowanie intensywnej płukanki oraz nałóg palenia papierosów. Płukanki zawierające chlorheksydynę powinny być stosowane w ściśle określony sposób oraz odpowiednio krótko, w przeciwnym wypadku mogą powodować efekty uboczne. Warto zwracać pacjentom uwagę, że niektóre obecne na rynku preparaty wymagają rozcieńczania. Kluczowa jest tu odpowiednia komunikacja z pacjentem i precyzyjne przekazanie zaleceń odnośnie stosowania wskazanych preparatów. Palenie tytoniu jest istotnym czynnikiem ryzyka rozwoju wielu stanów chorobowych, o znacznie większym wpływie na zdrowie niż omawiany język czarny włochaty. Wizyty higienizacyjne stanowią doskonałą okazję do rozmowy z pacjentem na temat jego nałogu (np. w postaci minimalnej interwencji antynikotynowej) (6).
Podsumowując, w przedstawionym przypadku istotne jest poinformowanie pacjenta o podejrzewanym łagodnym charakterze zmian i możliwych przyczynach jego powstania. Należy zalecić pacjentowi zaprzestanie stosowania płukanki oraz palenia papierosów, a także wyeliminowanie z diety drażniących pokarmów. Istotne będzie utrzymanie prawidłowej higieny jamy ustnej z włączeniem do codziennych zabiegów oczyszczania języka przy pomocy delikatnej, przeznaczonej do tego celu skrobaczki. Wobec występowania dolegliwości o charakterze pieczenia warto rozważyć pobranie wymazu w celu oceny możliwości nadkażenia zmian mikroorganizmami z rodziny Candida, zaś w przypadku ich stwierdzenia zastosować odpowiednie, zgodne z mykogramem leczenie. Pacjent powinien zgłosić się na wizytę kontrolną w celu obserwacji efektów wdrożonych zmian. Leczenie tego typu schorzenia rokuje bardzo dobrze. W razie braku efektów terapii, obecności komponentu psychogennego lub pogorszenia w zakresie obrazu klinicznego, należy rozważyć skierowanie pacjenta do lekarza specjalisty oraz wziąć pod uwagę inne, w tym ogólnoustrojowe, możliwe przyczyny wystąpienia patologii.
PIŚMIENNICTWO
- Nisa L, Giger R. Black hairy tongue. Am J Med. 2011; 124(9): 816-817.
- Gurvits GE, Tan A. Black hairy tongue syndrome. World J Gastroenterol. 2014; 20(31): 10845-10850.
- Ren J, Zheng Y, Du H i wsp. Antibiotic-induced black hairy tongue: two case reports and a review of the literature. J Int Med Res. 2020; 48(10): 300060520961279.
- Hamad Y, Warren DK. Black Hairy Tongue. N Engl J Med. 2018; 379(10): e16.
- Schlager E, St. Claire C, Ashack K i wsp. Black hairy tongue: predisposing factors, diagnosis, and treatment. Am J Clin Dermatol. 2017; 18: 563-569.
- Buczkowski K, Buczkowska M. Postępowanie z pacjentem palącym tytoń w warunkach praktyki lekarza rodzinnego. Forum Med Rodz. 2009; 3(2): 108-116.
m,mm
