Preparaty złożone do usuwania warstwy mazistej

Mariusz Lipski

Ostatnio przeczytałam o roztworach do usuwania warstwy mazistej, które zawierają dodatkowo w swoim składzie antybiotyk, i dzięki temu, poza rozpuszczaniem warstwy mazistej, dezynfekują również kanał. Czy używając tego typu roztworów do płukania zainfekowanych kanałów nie ma potrzeby stosowania podchlorynu sodu?

Pytanie dotyczy z całą pewnością preparatu MTAD Bio-Pure (Dentsply, Maillefer, USA). Preparat ten, poza kwasem cytrynowym, który ma za zadanie usunąć warstwę mazistą (smear layer), zawiera również w swoim składzie doksycyklinę o znacznym działaniu przeciwbakteryjnym (1). Pomimo że MTAD jest słabym roztworem kwasu cytrynowego (4,5%), to dość dobrze rozpuszcza smear layer. Zapewnia to prawdopodobnie dodatek surfaktantu Tween-80, który zmniejszając napięcie powierzchniowe roztworu, gwarantuje jego większą skuteczność. Chociaż MTAD zawiera w swoim składzie tetracyklinę o działaniu przeciwbakteryjnym, nie może zastąpić w żadnym wypadku podchlorynu sodu. Podchloryn sodu używany jest bowiem do płukania zainfekowanych kanałów nie tylko w celu ich dezynfekcji, ale przede wszystkim po to, by rozpuścić resztki miazgi i ew. opiłki zębinowe pozostawione w kanale po mechanicznym opracowaniu jego światła, jak i znajdujące się w niedostępnych dla narzędzi zachyłkach systemu kanałowego, cieśniach czy odgałęzieniach bocznych głównego kanału. Natomiast MTAD Biopure, jak i wiele innych preparatów o działaniu przeciwbakteryjnym zalecanych do płukania kanałów, nie posiada właściwości litycznych, i tym samym nie może zastąpić stosowanego od wielu lat podchlorynu sodu. Dlatego, mimo przeciwbakteryjnego działania MTAD, konieczne jest płukanie kanałów podchlorynem sodu, który zgodnie z sugestią producenta powinien mieć stężenie 1,3% (w przypadku stosowania bardziej stężonych roztworów może dojść do przebarwienia tkanek zęba) (1). MTAD BioPure należy zastosować po całkowitym opracowaniu kanału jako ostatni roztwór, bezpośrednio przed wypełnieniem kanału. Liczne badania laboratoryjne wykazały, że MTAD skutecznie eliminuje warstwę mazistą, zapewniając jednocześnie dezynfekcję kanału (2-5). Szczególnie dużą skuteczność wykazuje w stosunku do Enterococcus faecalis, który jest odpowiedzialny za oporne na leczenie infekcje endodontyczne (6-8).

MTAD nie jest jedynym preparatem usuwającym warstwę mazistą z jednoczesną dezynfekcją kanału. Na rynku dostępne są także preparaty zawierające w swoim składzie EDTA (środek usuwający warstwę mazistą) oraz chlorheksydynę (środek dezynfekujący). Najbardziej znane to QMix 2in1 (Dentsply, Maillefer Dental) oraz SmearOFF (Vista Dental Products, Racine), które od kilkunastu lat są dostępne w USA (9-12). Polskim preparatem złożonym o zbliżonym składzie jest Endoxal (Chema-Rzeszów). Poza EDTA i chlorheksydyną preparat ten zawiera w swoim składzie surfaktant (bromek benzalkoniowy), który oprócz zmniejszania napięcia powierzchniowego dodatkowo działa silnie przeciwbakteryjnie (11, 12). W tym preparacie działanie przeciwbakteryjne zapewniają zatem dwa związki chemiczne: chlorheksydyna i bromek benzalkoniowy.

W podręcznikach endodoncji można znaleźć informacje dotyczące nikłego przeciwbakteryjnego działania EDTA czy kwasu cytrynowego. I tak jest w rzeczywistości. Dlatego niektóre preparaty dostępne na rynku, zalecane do usuwania warstwy mazistej i zawierające związek aktywny rozpuszczający smear layer, posiadają w swoim składzie wspomniany surfaktant zmniejszający napięcie powierzchniowe. Jest nim najczęściej bromek benzalkoniowy, który powoduje, że preparaty przeznaczone do rozpuszczania warstwy mazistej, mają dodatkowo silne działanie przeciwbakteryjne i przeciwgrzybicze. Reasumując, tzw. „czyste” preparaty EDTA czy kwasu cytrynowego posiadają mierne działanie przeciwbakteryjne i przeciwgrzybicze, a zawierające dodatkowo związki chemiczne, takie jak bromek benzalkoniowy, mają dobre właściwości dezynfekujące (12). W tym miejscu należy dodać, że preparatów zawierających bromek benzalkoniowy, jak np. Endosal Plus czy Kwas cytrynowy Plus, można używać w przypadku kanałów, których światło płukano wcześniej dość stężonymi roztworami podchlorynu sodu (np. Chloran 3% czy Chloran 6%, które podobnie jak preparaty do usuwania warstwy mazistej zawierają surfaktant zapewniający ich większą skuteczność).

W tabeli I przedstawiono skład chemiczny wybranych preparatów używanych do rozpuszczania warstwy mazistej generowanej podczas opracowania kanału korzeniowego; rycina 1 prezentuje obrazy SEM zębiny korzeniowej przed i po zastosowaniu wybranych preparatów do usuwania smear layer.


Ryc. 1. Powierzchnia ściany kanału po płukaniu różnymi roztworami. A. Zębina poddana wyłącznie działaniu 3% podchlorynu sodu, warstwa mazista szczelnie pokrywa powierzchnię ściany kanału; B. Zębina poddana działaniu preparatu Endoxal; widoczne otwarte kanaliki zębinowe; C. Zębina poddana działaniu preparatu Endosal Plus; widoczne otwarte kanaliki zębinowe; D. Zębina poddana działaniu preparatu Kwas cytrynowy Plus. SEM, pow. x 500 (badania własne).

Piśmiennictwo

1. Torabinejad M, Khademi A, Babagoli J i wsp. A new solution for the removal of the smear layer. J Endod. 2003;29(3):170-175.
2. Yadav H, Yadav R, Chandra A i wsp. A scanning electron microscopic evaluation of the effectiveness of etidronic acid, SmearClear and MTAD in removing the intracanal smear layer. J Dent. 2017;18(2):118-126.
3. De-Deus G, Reis C, Fidel S i wsp. Dentin demineralization when subjected to BioPure MTAD. A longitudinal and quantitative assessment. J Endod. 2007;11(33):1364-1368.
4. Tay F, Pashley D, Loushine R i wsp. Ultrastructure of smear layer covered intraradicular dentin after irrigation with Biopure MTAD. J Endod. 2006;32:18-21.
5. Torabinejad M, Shabahang S, Aprecio R i wsp. The antimicrobial effect of MTAD: an in vitro investigation. J Endod. 2003;29:400–403.
6. Wang Z, Shen Y, Haapasalo M. Effectiveness of endodontic disinfecting solutions against young and old Enterococcus faecalis biofilms in dentin canals. J Endod. 2012;38(10):1376-1379.
7. Newberry B, Shabahang S, Johnson N i wsp. The antimicrobial effect of Biopure MTAD on eight strains of Enterococcus faecalis: an in vitro investigation. J Endod. 2007;33(11):1352-1354.
8. Kho P, Baumgartner J. A comparison of the antimicrobial efficacy of NaOCl/Biopure MTAD verses NaOCl/EDTA against Enterococcus faecalis. J Endod. 2006;32(7):652-655.
9. Dai L, Khechen K, Khan S i wsp. The effect of QMix, an experimental antibacterial root canal irrigant, on removal of canal wall smear layer and debris. J Endod. 2011;37(1):80-84.
10. Stojicic S, Shen Y, Qian W i wsp. Antibacterial and smear layer removal ability of a novel irrigant, QMiX. Int Endod J. 2012;45(4):363-371.
11. Kot K, Nowicka A, Reszka P, Droździk A, Lipski M. Comparison of effectiveness of Endoxal and Endosal in removal of smear layer from root canal dentine surface: a SEM Study. Dent Med Probl. 2016;53(4):483-489.
12. Gmerek A, Lipski M. Preparaty do płukania kanałów korzeniowych o właściwościach chelatujących oraz dezynfekujących – przegląd piśmiennictwa. Dent Forum. 2018;45(1):106-114.