Katedra i Zakład Stomatologii Zachowawczej Przedklinicznej i Endodoncji Przedklinicznej Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego w Szczecinie
Kierownik: prof. dr hab. n. med. Mariusz Lipski

Praca recenzowana

Zadzwoniła do mnie pacjentka, której 2­-letni syn podczas zabawy dokonał ekstrakcji własnego zęba siecznego bocznego szczęki. Ząb został usunięty sznurkiem od żaluzji, który przypadkowo owinął się wokół korony. Ponieważ w dniu urazu nie było możliwe zgłoszenie się z dzieckiem do jakiegokowiek gabinetu stomatologicznego, poprosiłem o zrobienie i przesłanie fotografii zarówno uszkodzonego wyrostka zębodołowego, jak i usuniętego zęba (w załączeniu). Odradziłem zaproponowaną przez matkę replantację zęba i zaleciłem miękką dietę, zimne okłady i jak najszybsze zgłoszenie się do gabinetu w celu przeprowadzenia dokładnego badania. Czy moje postępowanie było właściwe?

W okresie wczesnego dzieciństwa dość często dochodzi u dzieci do urazu zębów mlecznych. Najczęściej są to zęby sieczne przyśrodkowe, głównie szczęki, choć uszkodzenia zębów dolnych również nie są rzadkością.
Jak wynika z piśmiennictwa, są to z reguły zwichnięcia (zazwyczaj częściowe); rzadziej obserwuje się złamania (1‑4). Urazy zębów u dzieci w wieku przedszkolnym są związane z upadkiem podczas zabawy, niewłaściwym posługiwaniem się zabawkami oraz nagryzaniem twardych przedmiotów. Rodzaj i stopień uszkodzenia zębów zależą od siły urazu, miejsca jego działania oraz przedmiotu, którym zadano uraz. Należy pamiętać, że urazy zębów mlecznych bardzo często mają konsekwencje dla ich następców (4). Niezwykle istotne jest zatem postępowanie lecznicze zastosowane po urazie, które jeśli jest niewłaściwe, może spowodować większe szkody aniżeli sam uraz. Szczególnie niebezpieczne są wtłoczenia zębów, gdyż mogą skutkować zniekształceniem korony przyszłego zęba stałego, a nawet wydzieleniem zawiązka lub utrudnionym wyrzynaniem się następcy (4, 5).
Postępowanie  w  prezentowanym  przypadku  było prawidłowe. Wybitych zębów mlecznych nie replantuje się (1, 4). W piśmiennictwie opisano uszkodzenia zawiązków zębów stałych po replantacji wybitych zębów mlecznych, włącznie z torbielą, która doprowadziła do utraty zęba stałego (tab. I) (6‑11).

Jeśli nie odnaleziono wybitego zęba, to w celu różnicowania wybicia z całkowitym wtłoczeniem należy wykonać zdjęcie rentgenowskie (1). Natomiast jeśli ząb nie został znaleziony na miejscu wypadku, a zdjęcie rentgenowskie nie uwidacznia wtłoczonego w tkanki zęba, zawsze należy brać pod uwagę jego połknięcie lub aspirację do dróg oddechowych. Wówczas konieczne jest skierowanie dziecka
do lekarza pediatry, który wdroży odpowiednie procedury (np. zleci wykonanie zdjęcia rentgenowskiego klatki piersiowej). W prezentowanym przypadku ząb został znaleziony na miejscu wypadku – korona oraz korzeń były nieuszkodzone (ryc. 1).

Dziecko, które doznało urazu, należy zawsze dokładnie zbadać. Dlatego matce dziecka zalecono jak najszybsze zgłoszenie się z nim do lekarza stomatologa. Dokładne badanie warg czy błony śluzowej jamy ustnej wyklucza bowiem urazy tych struktur, a także wtłoczenie zęba w tkanki miękkie. Ocenie należy poddać także wyrostek zębodołowy oraz pozostałe zęby. W przypadku wybicia zęba/zębów zaleca się kontrolne badanie kliniczne po około tygodniu od urazu, po 6 i 12 miesiącach (również radiologiczne) oraz badanie co rok do momentu wyrznięcia się zęba stałego (www.dentaltraumaguide.org).
Postępowanie lekarza zależy w dużym stopniu od okoliczności wypadku. Często są konieczne konsultacja lekarska, skierowanie do szpitala (podejrzenie wstrząśnienia mózgu) lub podanie anatoksyny tężcowej.
Niezwykle istotna dla przebiegu leczenia jest właściwa higiena jamy ustnej, której zachowanie jest trudne ze względu na sam uraz i wiek pacjenta. Zazwyczaj zaleca się spożywanie papkowatych pokarmów, oczyszczanie zębów miękką szczoteczką oraz płukanie jamy ustnej roztworami chlorheksydyny – u dzieci starszych – lub jej przemywanie gazikiem nasączonym chlorheksydyną w przypadku dzieci młodszych, które nie potrafią jeszcze same płukać i wypluwać (należy wykluczyć uczulenie na chlorheksydynę). Jeśli u dziecka współistnieje uszkodzenie warg, to podczas okresu gojenia się należy stosować balsam do warg, by uniknąć ich wysuszenia.
Rodziców należy zawsze poinformować o konieczności zgłaszania się na wizyty kontrolne oraz o możliwych powikłaniach, w tym o konsekwencjach w uzębieniu stałym. Należy zalecić konsultację ortodontyczną (1, 2).
Działania lekarza powinny się skupiać nie tylko na postępowaniu w przypadku, gdy dziecko doznało urazu, ale polegać również na edukowaniu rodziców w kierunku unikania ryzykownych zachowań, zapewnienia
dziecku odpowiedniej opieki, czy też udzieleniu informacji odnośnie do postępowania w przypadku ewentualnego doznania urazu w przyszłości, w tym dotyczącego uzębienia stałego. Zawsze też należy wziąć pod uwagę fakt, że uraz może być skutkiem przemocy wobec dziecka (dziecko maltretowane).

1. Steciuk A., Emerich K.: Urazy zębów – przegląd wytycznych postępowania na podstawie piśmiennictwa oraz opisu przypadków. Acad. Med. Gedan., 2016, 46, 65-74.
2. Jasińska-Piętka J., Pypeć L. J.: Urazowe uszkodzenia zębów mlecznych na podstawie piśmiennictwa. Nowa Stomatol., 2009, 9, 316-318.
3. Walczak M., Turska-Szybka A., Olczak-Kowalczyk D.: Przyczyny i rodzaje pourazowych uszkodzeń zębów mlecznych u pacjentów zgłaszających się do leczenia w Zakładzie Stomatologii Dziecięcej Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego w latach 2001-2013. Med. Probl., 2014, 51, 498-505.
4. Szpringer-Nodzak M.: Urazy zębów u dzieci i młodzieży. Wyd 2. Czelej Sp. z o.o. Lublin 1999.
5. Holan G., Ram D.: Sequelae and prognosis of intruded primary incisors: a retrospective study. Pediatr. Dent., 1999, 21, 242-247.
6. Gondim J.O., Moreira Neto J.J.S.: Evaluation of intruded primary incisors. Dent. Traumatol., 2005, 21, 131-133.
7. Kinoshita S. i wsp.: Prognosis of replanted primary incisors after injuries. Endod. Dent. Traumatol., 2000, 16, 175-183.
8. Weiger R, Heuchert T: Management of an avulsed primary incisor. Endod. Dent. Traumatol., 1999, 15, 138-143.
9. Mueller B.H., Whitestt B.D.: Management of an avulsed deciduous incisor. Report of case. Oral Surg. Oral Med. Oral Pathol., 1978, 46, 442-446.
10. Al-Khayatt A.S., Davidson L.E.: Complications following replantation of a primary incisor a cautionary tale. Dent. J., 2005, 198, 687-688.
11. Sakai V.T. i wsp.: Replantation of an avulsed maxillary primary central incisor and management of dilaceration as a sequel on the permanent successor. Dent. Traumatol., 2008, 24, 569-573.