Chemical damage to the eye in the dental office

Praca recenzowana

¹Z Zakładu Stomatologii Zachowawczej Przedklinicznej i Endodoncji Przedklinicznej Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego w Szczecinie
Kierownik: prof. dr hab. n. med. Mariusz Lipski
²Ze Studium Doktoranckiego Wydziału Nauk o Zdrowiu Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego w Szczecinie
Kierownik: prof. dr hab. n. med. Maria Laszczyńska

Działalność zawodowa w gabinecie stomatologicznym jest związana z narażeniem narządu wzroku na liczne urazy – chemiczne, mechaniczne, termiczne, uszkodzenia wywołane czynnikami biologicznymi lub działaniem promieniowania elektromagnetycznego oraz zaburzenia akomodacji (1). Na urazy te jest narażony nie tylko lekarz dentysta i każdy z członków zespołu stomatologicznego, ale również i pacjent. W leczeniu stomatologicznym są stosowane substancje chemiczne, które potencjalnie mogą spowodować uszkodzenie gałki ocznej. Dochodzi do niego zazwyczaj w następstwie bezpośredniego kontaktu substancji z rogówką oka.

Oparzenie zasadami
Oparzenia te należą do najgroźniejszych (2-8). Zasady powodują martwicę rozpływną tkanek, która postępuje bardzo szybko – zasada może spenetrować do wnętrza gałki ocznej (przedniej komory oka) w ciągu 5-15 minut i doprowadzić do nieodwracalnego uszkodzenia tęczówki, ciała rzęskowego, soczewki i kąta przesączania (6). Stopień uszkodzenia gałki ocznej zależy od rodzaju substancji działającej, jej stężenia, pH, a także czasu, jaki upłynął od momentu wypadku do chwili udzielenia skutecznej pierwszej pomocy. Czasami może to być niewielkie uszkodzenie, ale oparzenie zasadami może też doprowadzić do utraty wzroku (2-4).

W stomatologii powszechnie stosuje się dwie zasady: podchloryn sodu i wodorotlenek wapnia.

Podchloryn sodu. Związek ten jest używany do płukania kanałów korzeniowych podczas leczenia endodontycznego. Podchloryn sodu stosuje się zazwyczaj w postaci 0,5¬ 5,25% roztworu, którego pH wynosi 10,7-12,2 (9). Do oka może się dostać przypadkowo, gdy wskutek zamknięcia światła igły (np. przez wytrącony podchloryn lub w następstwie zaklinowania w kanale) dojdzie do wzrostu ciśnienia w cylindrze strzykawki, co spowoduje oddzielenie się igły. Podchloryn sodu jest również niebezpieczny w postaci aerozolu, który powstaje np. podczas aktywacji ultradźwiękami roztworu umieszczonego w kanale korzeniowym. W przypadku dostania się podchlorynu do oka należy go wypłukać 0,9% roztworem NaCl, wodą destylowaną lub wodą bieżącą. Kilkuminutowe obfite płukanie jest zazwyczaj wystarczające, zaleca się jednak wizytę u okulisty. Ewentualne uszkodzenia rogówki są nieznacznego stopnia i mają charakter odwracalny. Małe prawdopodobieństwo nieodwracalnego uszkodzenia wynika z faktu, że podchloryn sodu jest roztworem i w związku z tym daje się łatwo wypłukać (10).

Wodorotlenek wapnia. Jest powszechnie stosowany do dezynfekcji kanałów korzeniowych w postaci pasty, rzadziej roztworu, o pH od 12 do 13 (9). Do kanału jest wprowadzany za pomocą igły Lentulo lub też aplikowany bezpośrednio ze strzykawki za pomocą jednorazowych kaniul. W przypadku obu sposobów aplikacji może dojść do przypadkowego dostania się preparatu do oka. Postępowanie poekspozycyjne polega na usunięciu pasty. Szkodliwą substancję należy usunąć mokrym gazikiem lub patyczkiem z wacikiem po uprzednim wywinięciu powiek. Następnie należy obficie płukać gałkę oczną przy otwartych powiekach wodą destylowaną lub bieżącą, najlepiej w pozycji leżącej, w kierunku od wewnętrznego kąta oka do policzka. W żadnym wypadku nie należy zaklejać poparzonego oka opatrunkiem. Mechaniczne usunięcie substancji jest bardzo ważne, gdyż zmydlony wodorotlenek wapnia pozostawiony w uchyłkach oka będzie powodował postępującą martwicę. Dlatego tak ważna jest pierwsza pomoc na miejscu wypadku. Następnie należy jak najszybciej zgłosić się do okulisty, najlepiej w ciągu kilkunastu minut. W piśmiennictwie opisano utratę wzroku po przypadkowym wstrzyknięciu do oka preparatu wodorotlenku wapnia (11).

Oparzenia kwasami
Powodują najcięższe uszkodzenia w momencie wypadku w przeciwieństwie do zasad, w których przypadku uszkodzenie gałki może ulegać progresji nawet po usunięciu czynnika drażniącego. Kwasy powodują martwicę skrzepową. W stomatologii jest powszechnie używany kwas fosforowy do wytrawiania tkanek zęba (najczęściej w postaci 35-37% żelu) oraz kwas fluorowodorowy (w postaci 9-10% żelu) stosowany do wytrawiania porcelany. Kwaśne pH mają także niektóre systemy łączące. W przypadku dostania się kwasu do gałki ocznej pierwsza pomoc przedmedyczna polega na obfitym płukaniu worka spojówkowego przez kilkanaście minut fizjologicznym roztworem soli lub bieżącą wodą. Poszkodowany powinien koniecznie zgłosić się do okulisty.

Inne uszkodzenia chemiczne
Do chemicznego uszkodzenia oka może również dojść w następstwie kontaktu ze środkami wybielającymi opartymi na bazie nadtlenku karbamidu (10-30%) lub nadtlenku wodoru (30-38%), środkami znieczulającymi, rozpuszczalnikami organicznymi, np. alkoholami, aldehydem mrówkowym (formalina), eterami. W przypadku ekspozycji na którąkolwiek z wymienionych substancji należy zastosować obfite płukanie i udać się do okulisty (2-6).

Profilaktyka
Podczas stosowania preparatów chemicznych w trakcie leczenia stomatologicznego należy zachować przede wszystkim rozwagę i dużą ostrożność. W przypadku płukania kanałów podchlorynem sodu lub wstrzykiwania wodorotlenku wapnia należy używać strzykawek z gwintem, które pozwalają wkręcić igłę (ryc. 1). Dzięki temu, mimo dużego ciśnienia płynu w cylindrze strzykawki, nie dochodzi od oddzielenia się igły. W przypadku wybielania zębów, po jego zakończeniu nie należy preparatu wybielającego od razu usuwać z powierzchni zębów sprayem wodno-powietrznym, lecz najpierw zaleca się go zetrzeć gazikiem, a dopiero później, gdy pozostaną już tylko nieznaczne ilości, spłukać.

Ryc. 1. Strzykawka z gwintem.
 

Najistotniejsze w profilaktyce jest jednak zabezpieczenie oczu okularami (okulary powinny ściśle przylegać do twarzy!), goglami lub przyłbicą (ryc. 2, 3). Należy także chronić oczy pacjenta, najlepiej również za pomocą okularów.

A

B

Ryc. 2. Okulary ochronne. Okulary (A) są mniej skuteczne niż ściśle przylegające do twarzy gogle (B). 
 

Ryc. 3. Różne rodzaje przyłbic.

Reasumując, najważniejsze jest zapobieganie urazom oka, zachowanie ostrożności i stosowanie środków ochrony osobistej, a w przypadku dostania się substancji do oka – udzielenie właściwej i skutecznej pomocy przedmedycznej.

PIŚMIENNICTWO
1. Szymańska J.: Work-related vision hazards in the dental office. Ann. Agric. Environ. Med., 2000, 7, 1-4.
2. Adepoju F. G., Adeboye A., Adigun I. A.: Chemical eye injuries: presentation and management difficulties. Ann. Afr. Med., 2007, 6, 7-11.
3. Kuckelkom R., i wsp..: Emergency treatment of chemical and thermal eye burns. Acta Ophthalmol. Scand., 2002, 80, 4-10.
4. Schrage N. F. i wsp.: Eye burns: an emergency and continuing problem. Burns, 2000, 26, 689-699. 
5. Lachowicz E.: Zagrożenia narządu wzroku w pracy zespołu stomatologicznego. Asyst. Hig. Stomatol., 2011, 1, 22-28.
6. http://www.zdronet.pl/oparzenie-galki-ocznej
7. http://www.portal.abczdrowie.pl/oparzenie-oka
8. Wybór K., Nowak M. S., Surmacz S.: Zagrożenia narządu wzroku w pracy stomatologa. e-Dentico, 2006, 4, 52-57.
9. Arabska-Przedpełska B., Pawlicka H.: Współczesna endodoncja w praktyce. Bestom Dentonet.pl, Łódź 2011.
10. Ingram T. A.: Response of the human eye to accidental exposure to sodium hypochlorite. J. Endod., 1990, 16, 235-238. 
11. Lipski M., Buczkowska-Radlińska J., Góra M.: Loss of sight caused by calcium hydroxide paste accidentally splashed into the eye during endodontic treatment: case report. J. Can. Dent. Assoc., 2012, 78, e57.